Aktualności
Był cenionym prozaikiem, pisywał dramaty i poezje, tłumaczył. Urodził się 22 czerwca 1904 roku w Jelizawietgradzie w Rosji (obecnie Kirowohrad w Ukrainie), zmarł 24 maja 1972 roku w Warszawie. Jego „Zazdrość i medycyna” to jedna z najważniejszych powieści polskiej literatury międzywojennej.
Michał Choromański był krewnym Jarosława Iwaszkiewicza i Karola Szymanowskiego, dzieciństwo i młodość spędził w Ukrainie. Studiował pedagogikę i psychologię, pracując przy tym w najrozmaitszych zawodach: jako korepetytor, sanitariusz i intendent szpitalny, nauczyciel rysunku i kierownik literacki klubu robotniczego. W tym czasie współpracował z prowincjonalną prasą i drukował swoje pierwsze utwory w języku rosyjskim.
W 1924 przyjechał z matką i siostrą do Polski, nie znając wówczas w ogóle języka. Chory na gruźlicę kości, leczył się w Rudce i w Zakopanem, na kuracje jeździł też do Szwajcarii i Francji. Uczył się w tym czasie języka polskiego i tłumaczył na rosyjski polską poezję: „Laur olimpijski” Kazimierza Wierzyńskiego oraz 90 wierszy do „Antologii nowszej poezji polskiej” Sergiusza Kułakowskiego.
Jako prozaik Choromański zadebiutował w roku 1931 powieścią „Biali bracia”. Utwory prozatorskie, wiersze, reportaże i korespondencje zamieszczał w następnych latach w wielu czasopismach, m.in. w „Gazecie Polskiej” (1932-36), „Kurierze Porannym” (1932-39), „Wiadomościach Literackich” (1932-39). Za swoją drugą powieść, „Zazdrość i medycynę”, pisarz otrzymał Nagrodę Młodych Polskiej Akademii Literatury w roku 1933. Paradoksalnym świadectwem popularności pisarza jest polemiczny artykuł Ignacego Fika, zatytułowany „Literatura choromaniaków”. Nazwisko pisarza zostało potraktowane jako symbol literatury „chorej”, przesadnie psychologizującej i eksperymentującej, do której Fik zaliczał również Witkacego, Gombrowicza i Schulza.
W 1939 pisarz ożenił się z tancerką operową - Ruth Elly Abramovitch, występującą pod pseudonimem Ruth Sorel. Po wybuchu wojny wyjechał wraz z żoną do Rzymu, następnie do Londynu i Brazylii, skąd w 1943 przeniósł się do Kanady i zamieszkał w Montrealu. Był kierownikiem Komisji Literackiej Polskiego Instytutu Naukowego w Ameryce. Lata wojny i emigracji to okres milczenia Choromańskiego jako pisarza, który opublikował wówczas tylko „Szkołę marmuru”.
Choromański często wykorzystywał w swych utworach wzorce powieści środowiskowej i kryminalnej, choć dokonywał ich transpozycji i reinterpretacji. Jako jeden z pierwszych wprowadził technikę behawiorystyczną do literatury polskiej. Podstawowe cechy jego twórczości to gra z czytelnikiem, polegająca na zawodzeniu jego oczekiwań, sprzeciw wobec konwencjonalnej powieści realistycznej, inwersyjny tok narracji, koncentracja na pojedynczym człowieku, groteska i żywioł parodystyczny. Pisarz jawi się tym samym jako prekursor, przy czym nowatorstwo to nie ogranicza się jedynie do eksperymentów konstrukcyjnych, ale sięga znacznie głębiej. W dziełach Choromańskiego widoczne są bowiem jedne z pierwszych na gruncie polskiej literatury przejawy świadomości ponowoczesnej - zarówno w zakresie myślenia o człowieku i świecie, jak i w obrębie szeroko pojętej filozofii języka. Z ponowoczesnością da się łączyć również swoisty „romans” z gatunkami literatury popularnej.
W 1957 Choromański powrócił do Polski i osiadł na stałe w Warszawie. W 1958 ukazał się nowy utwór, „Prolegomena do wszelkich nauk hermetycznych”. W końcowym okresie życia wydał dziewięć obszernych książek, a dziesiąta ukazała się pośmiertnie. Krytyka literacka nie wykazała jednak szczególnego zainteresowania tymi publikacjami. Zmarł nagle 24 maja 1972 r.
KC/IK