Literatura

Zbigniew Machej

ur. 1958 w Cieszynie. Poeta, autor wierszy dla dzieci, tłumacz literatury czeskiej, słowackiej i angielskiej, krytyk, eseista i satyryk. Ukończył filologię polską i religioznawstwo na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Pracował jako nauczyciel, niezależny dziennikarz, menedżer kultury i dyplomata (w latach 1991-1996 i 2000-2004 był wicedyrektorem Instytutu Polskiego w Pradze, w latach 2006–2010 dyrektorem Instytutu Polskiego w Bratysławie, a następnie wicedyrektorem Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego w Bratysławie).

Jako poeta debiutował w 1980 roku na łamach „Tygodnika Powszechnego”. Opublikował czternaście zbiorów wierszy. Współpracował z „bruLionem”, „Krasnogrudą”, „Literaturą na Świecie”, „Europą”, „Foyer” oraz czasopismem dla dzieci „Czarodziejska Kura”. Jest laureatem nagrody krakowskiego kwartalnika Arka (1987) i Nagrody Młodych im. St. Wyspiańskiego (1991). Nominowany do Paszportu Polityki a także do Nagrody Poetyckiej Silesius 2008 oraz Nagrody Literackiej Gdynia 2008.

Jedyny spośród „trzech najważniejszych debiutantów lat osiemdziesiątych” (wg M. Stali), który wciąż potwierdza swoją wysoką rangę. Debiutował jako poeta w pełni ukształtowany, któremu silne wpływy surrealizmu (nie francuskiego wszakże, lecz czeskiego) nie mąciły ostrości widzenia świata i precyzji jego intelektualnej obróbki. Machej potrafi znakomicie wyzyskiwać związki między dowcipem i metaforą, dzięki czemu nawet jego najpoważniejsze wiersze nie popadają w bezbrzeżny patos, a te najbardziej humorystyczne nie stanowią jedynie czczej rozrywki. Wyjąwszy B. Kierca nikt z tak wyrafinowaną swobodą nie posługuje się dziś w Polsce różnorodnymi wzorcami wiersza metrycznego (a także – co ciekawe – formą małego liryku prozą). Jest też Machej poetą żywo reagującym na aktualne wydarzenia i zjawiska życia publicznego (inspiracją do wiersza może być dlań wywiad z Madonną, zabójstwo Versacego, czy film o Basquiacie), przy czym gryząca ironia i niezależność sądów przysparza mu często wrogów (jak w przypadku utworu o wydawcach dzieł Czesława Miłosza). Ważne miejsce w jego twórczości pełni erotyka, podana z barokową wystawnością, w pełni swoich metafizycznych odcieni, a jednocześnie nader sugestywna i niekiedy zdumiewająco śmiała. Wart zauważenia jest też poemat Zapiski spod wieży Babel (cały zbudowany z „wynalazków językowych” synka poety, Klaudiusza), a także trzy nowe duże utwory: Prolegomena do dziejów poezji polskiej w latach dziewięćdziesiątych XX wieku (tytuł mówi sam za siebie; w poemacie dochodzi do rewindykacji wielu ustalonych mniemań dotyczących historii literatury najnowszej), Cztery litanie społeczno-ekonomiczne z lipca 2002 roku (rzadki dziś przykład wiersza politycznie zaangażowanego) i Kwestionariusz Karpowiczowski (hołd złożony jednemu z największych poetów polskich, stawiający jednocześnie pytanie o obowiązujące w naszej krytyce systemy wartości). Twórczość Macheja jest tak rozmaita, że trudno ją zamknąć w zdaniach o charakterze ogólnym. Poeta ten nie tworzy wierszy „typowych”, w każdym stara się nas zaskoczyć i z reguły mu się to udaje.

BIBLIOGRAFIA

  • Smakosze, kochankowie i płatni mordercy, Warszawa, Czytelnik 1984.
  • Śpiąca muza, Kraków, Oficyna Literacka 1988.
  • Wiersze dla moich przyjaciół, Kraków, Biblioteka Miesięcznika Małopolskiego 1988.
  • Dwa zbiory wierszy, Londyn Puls 1990.
  • Trzeci brzeg, Kraków, Oficyna Literacka 1992.
  • Legendy praskiego metra, Poznań, Obserwator 1996.
  • Kraina wiecznych zer, Legnica, Biuro Literackie Port Legnica 2000.
  • Prolegomena, Legnica, Biuro Literackie Port Legnica 2000.
  • Wspomnienia z poezji nowoczesnej, Wrocław: Buro Literackie, 2005.
  • Wiersze przeciwko opodatkowaniu poezji, Wrocław: Biuro Literackie, 2007.
  • Przygody przyrody, Wrocław: Biuro Literackie, 2008.
  • Zima w małym mieście na granicy, Sejny: Pogranicze, 2008.
  • Nietubyć (pod pseudonimem Despret Ausweis), wydanie internetowe, 2010.
  • Mroczny przedmiot podążania, Wrocław: Biuro Literackie, 2014

TŁUMACZENIA

czeski:

  • Miloš Urban, Klątwa siedmiu kościołów, 2005.

słowacki:

  • Ivan Štrpka, Cicha Ręka. Dziesięć elegii, 2009.

słowacki:

  • Verše proti [Wybór wierszy], trans. Juraj Andricik, Karol Chmel, Katarina Laucikova-Dugast, Bratysława: Drewo a Srd, 2015.
Wróć