Literatura

fot. Ela Lempp

Wilhelm Dichter

Urodził się w 1935 roku w Borysławiu (dziś Ukraina), gdzie jako żydowskie dziecko cudem przeżył wojnę. Pod koniec 1944 r. przyjechał wraz z matką do Polski. Ukończył Politechnikę Warszawską, podjął pracę naukową. W r. 1968 wyemigrował z rodziną do USA. Dopiero jako sześćdziesięciolatek zaczął opisywać swoje przeżycia.

Dichter nie tworzy literatury faktu. Jego dwie powieści mają co prawda charakter autobiograficzny, ale są czymś więcej niż prostym wspomnieniem z dzieciństwa i wczesnej młodości. Jak to ujął w posłowiu do debiutanckiej powieści Dichtera Stanisław Barańczak, Koń Pana Boga (1996) to „szczególnie udany przypadek płodnego artystycznie mariażu – sprzężenia realnego Doświadczenia i literackiej Innowacji”. To samo należałoby powiedzieć o Szkole bezbożników (1999), bezpośredniej kontynuacji pierwszej powieści.
Najdalej idące retrospekcje zawarte w Koniu Pana Boga obejmują lata sprzed narodzin autobiograficznego bohatera. Poruszająca fabuła zawiązuje się w chwili wkroczenia Niemców do Borysławia. Poszczególne rozdziały zawarte w drugiej części powieści zostały zatytułowane m.in. tak: Pod łóżkiem, Na poddaszu, Na strychu, W studni. To oczywiście miejsca, w których ukrywał się żydowski chłopiec, i zarazem kolejne etapy koszmaru hitlerowskiej okupacji. Z tego koszmaru nie wyszedł ojciec narratora-bohatera. Ocalała matka, która zaraz po wojnie usiłuje zorganizować chłopcu – już w nowej, komunistycznej Polsce – normalny dom. Dzięki szczęśliwemu dla rodziny młodziutkiego Wilhelma układowi wydarzeń staje się on, niemalże z dnia na dzień, z dziecka prześladowanego – dzieckiem uprzywilejowanym. Dlaczego? Otóż proza Dichetra jest zjawiskiem w literaturze ostatniej doby wyjątkowym właśnie dlatego, że dotyka niezwykle bolesnego problemu w powojennych stosunkach polsko-żydowskich – aktywnego udziału Polaków pochodzenia żydowskiego w procesie instalowania się komunistycznej władzy. Wokół tego właśnie problemu zostały zorganizowane główne wątki Szkoły bezbożników.
Akcja powieści obejmuje kolejne mniej więcej cztery lata życia bohatera – od końca roku 1947 do matury zdawanej przez niespełna szesnastolatka w roku 1951. Zarys historii opowiedzianej w Szkole bezbożników istniał już w książce debiutanckiej: po śmierć ojca, matka Wilhelma wychodzi ponownie za mąż za Michała, ambitnego Żyda z nizin społecznych, człowieka wykształconego i sympatyzującego z komunistami. Ten robi tuż po wojnie karierę jako urzędnik państwowy, przez co rodzina ma się coraz lepiej; jak na tamten czas, opływa w dostatki i przywileje. Fabuła Szkoły bezbożników startuje w momencie, kiedy ojczym Wilhelma, już jako urzędnik ministerialny, wygodnie mieszka wraz z rodziną w Warszawie. Chłopiec trafia do elitarnej szkoły (tytułowa „szkoła bezbożników”) dla dzieci komunistycznych dygnitarzy. Dojrzewanie nastolatka jest tu przedstawiane w dwu rzutach: jako młodzieńcza, gwałtowna fascynacja komunizmem i jako równie szybkie rozczarowanie tą wszechobecną ideologią.

BIBLIOGRAFIA

  • Koń Pana Boga, Kraków: Znak, 1996.
  • Szkoła bezbożników, Kraków: Znak, 1999.
  • Lekcja angielskiego, Kraków: Znak, 2010.

TŁUMACZENIA

angielski:

  • God's horse and the atheists' school [Koń Pana Boga. Szkoła bezbożników], tłum. Madeline G. Levine, Evanston: Northwestern University Press 2012

czeski:

  • Kun Pana Boha, Votobia 1997.

francuski:

  • La cheval du Bon Dieu, Paris: Editions Gallimard, 1998.

holenderski:

  • Paard van God, Querido Uitgeverij 1998.

niemiecki:

  • Das Pferd Gottes, Berlin: Rowohlt, 1998.
  • Rosenthals Vermächtnis, Berlin: Rowohlt, 2000.

szwedzki:

  • Herrans häst, tłum. Irena Grönberg, Stockholm: Tranan, 2003.
Wróć