ur. w 1932 w Dwikozach pod Sandomierzem. Prozaik, dramaturg, autor scenariuszy filmowych; laureat wielu nagród literackich (m.in. dwukrotnie uhonorowany Nagrodą „Nike”), wyróżniony najważniejszymi odznaczeniami i orderami państwowymi, w tym Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, doktor honoris causa trzech polskich uniwersytetów, twórca o wielkim autorytecie artystycznym i moralnym.

Debiutował powieścią Nagi sad w 1967 roku. Jego wczesna twórczość była zaliczana do tzw. nurtu wiejskiego w polskiej prozie. Fabuły utworów Myśliwskiego z tamtego czasu zostały osadzone w środowisku wiejskim i zorganizowane wokół chłopskich doświadczeń, z których najważniejszym była wielka zmiana, jaka dokonała się na wsi w latach istnienia Polski Ludowej (wprowadzenie reformy rolnej, masowe migracje ze wsi do miast). Problematyce tej pisarz nadał wyjątkowy kształt – przekształcił w wielką metaforę, poszerzył o refleksję antropologiczną, zadbał o jej uniwersalność. Stopniowo też wycofywał swoich bohaterów z przestrzeni wiejskiej.

Utworem Myśliwskiego, który – wszystko na to wskazuje – na trwale wszedł do kanonu współczesnej prozy polskiej, jest monumentalna powieść Kamień na kamieniu (1984). Dygresyjnie wprowadzone wątki i epizody wypełniające tę powieść układają się w epicką panoramę przedstawiającą życie wsi ulokowanej w centralnej Polsce (od lat 20. do przełomu lat 70. i 80. XX w.). O życiu swoim, ojca i dziadka opowiada urodzony w 1917 r. Szymon Pietruszka. Jego monolog zorganizowany został wokół motywu budowy rodzinnego grobowca; troska o miejsce pochówku pobudza wspomnienia. Szymon to osobowość skomplikowana. We wczesnej młodości był wiejskim awanturnikiem, w czasie wojny dzielnym partyzantem, później milicjantem, wreszcie gminnym urzędnikiem. Robił wszystko, by uciec od zajęć gospodarskich. Ale kiedy jego bracia porzucają wieś dla miasta, zostaje gospodarzem na siedmiu morgach i choć przez większość swego życia próbował uwolnić się od chłopskiego dziedzictwa, to on podejmuje lament nad przemianami, jakie dotknęły polską wieś po wojnie. Szymon staje się zatem kronikarzem umierającej wspólnoty – lokalnej, rodzinnej, a przede wszystkim symbolicznej. Piotr – główny bohater i zarazem narrator Widnokręgu (1996) – choć jest już miejskim inteligentem, któremu pisarz nadał wiele własnych cech, także oddaje się nostalgii. We wspomnieniach wraca do zdarzeń, które naznaczyły jego dzieciństwo (tu wieś czasu wojny) i wypełniły wczesną młodość. W świecie aktualnym Piotr to dojrzały, zmęczony życiem mężczyzna, który próbuje wykreślić tytułowy widnokrąg, a więc opisać i zrozumieć granice dostępnego mu świata. Wspomnienia – bo one są tu najważniejsze – nie układają się jednak w spójną fabułę, są raczej potokiem obrazów i epizodów, z których większość ma metaforyczny sens.

W Traktacie o łuskaniu fasoli Myśliwski po raz kolejny odwołał się do swojej ulubionej formy monologowej. Książkę wypełnia dygresyjny, pełen zapętleń i przeskoków, monolog starszego mężczyzny, który pracuje jako stróż osiedla domków wczasowych, i opowiada jakiemuś słuchaczowi – najpewniej przypadkowemu, a może wcale nieobecnemu – o swoim długim życiu. Najstarsze zdarzenia, które przywołuje, sięgają lat niemieckiej okupacji, najmłodsze dotyczą współczesności. Opowiadacz jest mniej więcej rówieśnikiem pisarza. To chłopski syn, przyuczony do zawodu elektryka w stalinowskim hufcu pracy, ale też zdolny muzyk, wrażliwy artysta, no i niezrównany bajarz, który snuje swoją opowieść z wielką kulturą słowa i literackim wyczuciem. Ponadto wielokrotnie, niczym wytrawny myśliciel, formułuje kwestie filozoficzne. Bo też nie chodzi o sprawozdanie z życia głównego bohatera, o utrwalenie jego perypetii, odsłonięcie historii jednostkowej i zarazem społecznej. Idzie o coś więcej, a mianowicie o przemyślenie problemu przeznaczenia i roli przypadku w naszym życiu, o możliwość – Myśliwski świetnie z niej korzysta – wypowiedzenia ogólnych sądów na temat ludzkiej kondycji i sensu egzystencji. W wydanym siedem lat później Ostatnim rozdaniu (2013) pisarz powtarza najważniejsze chwyty – ponownie posługuje się rozciągniętym na całą powieść monologiem bezimiennego bohatera, który ten wypowiada u schyłku życia. Nowym tonem jest to, iż monologująca figura dokonuje, czasami bolesnego, obrachunku z własną biografią; novum stanowi także obecność wątku miłosnego – monolog jest uzupełniany listami, jakie przez kilkadziesiąt lat pisała dawna szkolna miłość bohatera (adresat na żaden z nich nie odpowiedział). Ów temat życiowej porażki czy meandrów losu został potraktowany z filozoficzną dociekliwością. Myśliwski konfrontuje swojego bohatera, a tym samym także czytelnika, z zasadniczymi pytaniami: Na jakiej podstawie orzekamy o udanym bądź nieudanym życiu? Czym jest samo życie?

BIBLIOGRAFIA

• Nagi sad, Warszawa: PIW, 1967.
• Pałac, Warszawa: PIW, 1970.
• Kamień na kamieniu, Warszawa: PIW, 1984.
• Drzewo, Szczecin: Glob, 1989.
• Widnokrąg, Warszawa: Muza, 1996.
• Requiem dla gospodyni, Warszawa: Muza, 2000.
• Traktat o łuskaniu fasoli, Kraków: Znak, 2006.
• Ostatnie rozdanie, Kraków: Znak, 2013.

TŁUMACZENIA

angielski:

• The palace [Pałac], tłum. Ursula Phillips, London Chester Springs, P. Owen, 1991.
• Stone upon stone [Kamień na kamieniu], tłum. Bill Johnston, New York: Archipelago Books, 2011.
• A Treatise on Shelling Beans [Traktat o łuskaniu fasoli], tłum. Bill Johnston, New York: Archipelago Books, 2013.

bułgarski:

• Kam"ku v"rchu kam"k [Kamień na kamieniu], tłum. Galina Belinska, Sofija: Narodna Kultura, 1987.

chorwacki:

• Traktat o ljustenju graha [Traktat o łuskaniu fasoli], tłum. Mladen Martić, Zagrzeb: Naklada Ljevak, 2015.

czeski:

• Na kameni kámen [Kamień na kamieniu], Josef Vlášek, Praha: Odeon, 1986.
• Zloděj: drama bez jednání a bez scén [Złodziej], Praha: Dilia, 1990.
• Traktat o louskání fazolí [Traktat o łuskaniu fasoli], tłum. Lenka Daňhelová, Praga: Havran, 2010.
• Obzor [Widnokrąg], tłum. Lenka Kuhar Daňhelová, Praha: Havran, 2020.

esperanto:

• La paląco [Pałac], tłum. Tomasz Chmielik, Svidniko: T. Chmielik: Fondumo Edmond kaj Yvonne Privat, 1992.

estoński:

• Kivi peal on kivi [Kamień na kamieniu], tłum. Olev Jōgi, Tallinn: Èèsti Raamat, 1988.

francuski:    

• L'Art d'écrosser les haricots [Traktat o łuskaniu fasoli], tłum. Margot Carlier, Paryż: Actes Sud, 2010.
• La dernière partie [Ostatnie rozdanie], tłum. Margot Carlier, Paryż: Actes Sud, 2016.

gruziński:

• K'va k'vaze [Kamień na kamieniu], tłum. Ambrosi Grišikašvili, T'bilisi: s.l., 2001.

hebrajski:

• Hirhur ʻal ḳiluf sheʻuʻit [Traktat o łuskaniu fasoli], tłum. Zajdman Anat, Kinneret, Dvir-Publishing House Or Yehuda, 2010.

hiszpański:

• El arte de desgranar alubias [Traktat o łuskaniu fasoli], tłum. Francisco Javier Villaverde, Madrid: 451 Editores, 2011.

litewski:

• Akmuo ant akmens [Kamień na kamieniu], Judita Grigienė, Wilno: Vaga, 1992..
• Traktatas apie pupeliu gliaudymą [Traktat o łuskaniu fasoli], tłum. Kazys Uscila, Vilnius: Mintis, 2009.
• Paskutinis išdalijimas [Ostatnie rozdanie], tłum. Kazys Uscila, Vilnius: Mintis, 2018.
• Akiratis [Widnokrąg], tłum. Vyturys Jarutis, Vilnius : Lietuvos rašytojų sąjungos leidykla, 2017.

łotewski:

• Akmens uz akmęna [Kamień na kamieniu], tłum. Vija Brangule, Rīga : Liesma, 1988.

niderlandzki:

• Over het doppen van bonen [Traktat o łuskaniu fasoli], tłum. Karol Lesman, Amsterdam: Querido, 2009.
• Steen op steen [Kamień na kamieniu], tłum. Karol Lesman, Amsterdam: Querido, 2012.
• De laatste hand [Ostatnie rozdanie], tłum. Karol Lesman, Amsterdam: Querido, 2016.
• De horizon [Widnokrąg], tłum. Karol Lesman, Amsterdam: Querido's, 2017.

niemiecki:

• Der nackte Garten [Nagi sad], Caesar Rymarowicz. Berlin, Weimar: Aufbau-Verlag, 1974.
• Stein auf Stein [Kamień na kamieniu], Henryk Bereska, Berlin, Weimar: Aufbau-Verlag, 1990.
• Der helle Horizont [Widnokrąg], Roswitha Matwin-Buschmann, München: btb, 2005.

rosyjski:

• Kamen' na kamen' [Kamień na kamieniu], tłum. Ksenia Starosielska, Moskva: Raduga, 1987.

rumuński:

• Piatra peste piatra [Kamień na kamieniu], tłum. Pavel Mocanu, Ion Dodu Bălan, Bukareszt: Ed. Univers, 1987.
• Orizont [Widnokrąg], tłum. Stan Velea, Bukareszt: Saeculum I. O., 2000.

serbski:

• Traktat o čišćenju pasulja [Traktat o łuskaniu fasoli], tłum. Jovan Jovanović, Belgrad: Clio, 2013.

słowacki:

• Kamień na kameni [Kamień na kamieniu], tłum. Jozef Marušiak, Bratislava: Slovensky Spisovatel', 1989.
• Horizont [Widnokrąg], tłum. Jozef Marušiak, Bratislava: Kalligram, 2007.
• Traktát o lúštení fazule [Traktat o łuskaniu fasoli], tłum. Jozef Marušiak, Bratislava: Kalligram, 2010.

słoweński:

• Traktat o luščenju fižola [Traktat o łuskaniu fasoli], tłum. Staša Pavlović, Ljubljana: Mladinska knjiga, 2014.

turecki:

• Taş taş üstünde [Kamień na kamieniu], tłum. Neşe Taluy Yüce, Stambuł: Aylak Adam, 2016

węgierski:

• Pásztorkastély [Pałac], tłum. Irén Fejér, Budapest: Magvető, 1986.
• Értekezés a babfejtésről [Traktat o łuskaniu fasoli], tłum. Hermann Péter, Budapest: Poligráf, 2019.
• Látóhatár [Widnokrąg], tłum. Péter Józsa, Budapest: Széphalom Könyvmühely, 2006.

włoski:

• L'arte di sgranare i fagioli [Traktat o łuskaniu fasoli], tłum. Alessandro Amenta, Rzym: Gaffi Editore, 2012.