Literatura

Tymoteusz Karpowicz

ur. 1921 w Zielonej koło Wilna. Poeta, dramaturg, historyk i teoretyk literatury, tłumacz z jęz. niemieckiego, rosyjskiego i serbskiego. Doktor filologii polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego, od 1978 profesor Uniwersytetu Stanowego Illinois. Laureat Nagrody im. Jurzykowskiego, nominowany do Nagrody Literackiej "Nike". Zmarł 29 kwietnia 2005 w Chicago.

Karpowicz zaliczony został przez krytykę do "poetów lingwistycznych"; w jego przypadku oznacza to wydobywanie ze słów i związków frazeologicznych ich maksymalnej wieloznaczności, mnożenie kontekstów, wypełnianie ich nowym materiałem i doprowadzanie "w imię znaczenia" do międzysłownych zderzeń, dzięki czemu jego utwory są wyjątkowo pojemne, otwarte na rozliczne, niewykluczające się wzajemnie interpretacje. Jak pisze Andrzej Zawada, Karpowicz dokonywał wiwisekcji systemu językowego przede wszystkim metodą dekonstrukcji istniejących struktur. Poeta dodatkowo komplikuje formę swoich kolejnych książek, uzupełniając "oryginały" wierszami określanymi jako "kalki logiczne" i "kalki artystyczne" (Odwrócone światło) lub "paralaksy" (Słoje zadrzewne). Poemat Rozwiązywanie przestrzeni oparty jest na relacjach zapożyczonych z trygonometrii (każdemu z wierszy, określanych jako "alfa" towarzyszą po cztery "funkcje", będące parodiami złotych myśli najrozmaitszych osobistości, autentycznych i fikcyjnych, jak również "wymiar pokątny", przybierający postać poematu prozą), natomiast czterystustronicowe Odwrócone światło odtwarza strukturę formalną Nowego Testamentu. Tom Słoje zadrzewne zawiera wyjątkowy w poezji Karpowicza utwór interwencyjny - jest nim po mistrzowsku, romantycznie wystylizowany poemat Moja Czeczenia, wyrażający zdecydowany sprzeciw wobec rosyjskiej interwencji na ten kraj. Poza tym zajmują Karpowicza kwestie metafizyczne, nieustanne badanie wytrzymałości języka i wydobywanie go z zafałszowań, do jakich prowadzi zbyt lekkomyślna metaforyzacja. Poezja ta jest, wręcz przysłowiowo, trudna w odbiorze, mało kto (poza Andrzejem Falkiewiczem i Ryszardem Nyczem) odważył się ją interpretować - ma za to wielu wyznawców i naśladowców, jako jeden z ważniejszych punktów zwrotnych w rozwoju polszczyzny. Karpowicz jest też znanym badaczem twórczości Bolesława Leśmiana, pisywał ponadto słuchowiska radiowe i sztuki teatralne, określane mianem "snów dramatycznych", formalnie bliskie surrealizmowi. Osobie i twórczości Karpowicza poświęcony jest obszerny poemat Zbigniewa Macheja Kwestionariusz karpowiczowski.

BIBLIOGRAFIA

  • Żywe wymiary, 1948
  • Gorzkie źródła, 1957
  • Kamienna muzyka, 1958
  • Znaki równania, 1960
  • W imię znaczenia, 1962
  • Trudny las, 1964
  • Odwrócone światło, Wrocław: Ossolineum 1972
  • Dramaty zebrane, 1975
  • Poezja niemożliwa. Modele Leśmianowskiej wyobraźni, Wrocław: Ossolineum 1975
  • Rozwiązywanie przestrzeni. Poemat polifoniczny, 1989
  • Słoje zadrzewne, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie 1999
  • Małe cienie wielkich czarnoksiężników, Wrocław: Biuro Literackie, 2007.
  • Dzieła zebrane Tom 1, Wrocław: Biuro Literackie, 2011.
  • Dzieła zebrane Tom 2, Wrocław: Biuro Literackie, 2012.
  • Dzieła zebrane Tom 3, Wrocław: Biuro Literackie, 2013.
Wróć