Literatura
Tomasz Różycki
ur. 1970 w Opolu, poeta, tłumacz (m.in Artura Rimbauda, Victora Segalena, Stéphane’a Mallarmégo), laureat licznych nagród – m.in. Fundacji im. Kościelskich w roku 2004 za poemat Dwanaście stacji, „Zeszytów Literackich” im. Josipa Brodskiego (2006), Arts & Literature Prize 3 Quarks Daily (2010), kilkakrotnie nominowany do Nagrody Literackiej „Nike”. Jego wiersze tłumaczone były na wiele języków.
Twórczość Tomasza Różyckiego, poety z roczników siedemdziesiątych, nie jest kojarzona z młodą poezją. Jej wyraźna kontynuacyjność każe myśleć o Różyckim jako spadkobiercy gigantów modernizmu, który dzieli poetyckie doświadczenie ze swoimi poprzednikami, a nie z rówieśnikami. Poezja ta jest w sposób dosłowny i metaforyczny związana z przestrzenią. Debiutancki tom Vaterland można by nazwać poezją małych ojczyzn (na wzór prozy „małych ojczyzn”). Historyczne wydarzenia, określające świadomość mieszkańców Dolnego Śląska, wysiedlenia i przesiedlenia, migracyjne traumy rodzinne są u Różyckiego zawsze połączone z transcendentnym widzeniem świata. To sny, marzenia, halucynacje, fantazje o „drugiej stronie” rzeczywistości tworzą równie istotną tkankę wierszy, jak doświadczenie namacalnej, konkretnej geograficznej przestrzeni. Znakomity przykład połączenia tradycji literackiej, estetycznego wyrafinowania (groteska, ironia, rozbudowana sieć aluzji, cytatów, kryptocytatów) i charakterystycznej dla Różyckiego koncepcji podróży zagęszczającej czas stanowi poemat Dwanaście stacji. To odyseja podmiotu (nazwanego Wnukiem) doświadczającego ciążenia historii, pamięci, przeszłości i tęsknoty. Usiłuje on zachować (upamiętnić) obraz odchodzącej przeszłości i jednocześnie świadomy jest swojej bezsiły, których literackim wyrazem stają się żart i groteska. Podróże są także osią konstrukcyjną innych książek Różyckiego: m.in. Kolonii oraz Księgi obrotów. Kolonie wytwarzają egzotyczną aurę dalekich, zamorskich wypraw. Poszczególne wiersze układają się w opowieść o dziecięcych marzeniach, lękach i fantazjach. Inne utwory tworzą z kolei historię wysiedleń Niemców znad Odry, które przemieniają Wschodnią Europę w czarny ląd z krążącymi po nim duchami zabitych. Księga obrotów opisuje amerykańską podróż bohatera. Różycki ponownie podejmuje tu temat znany z wcześniejszej książki Świat i Antyświat: podmiot tych wierszy coraz mocniej odczuwa nierealność rzeczywistości, ulatnianie się materii, obserwuje własną dematerializację. O rozpoznawalności utworów Różyckiego decyduje nie tylko atmosfera świata podzielonego na zjawiskowy i materialny. Podmiot tych wierszy oznaczony jest także w dosyć charakterystyczny sposób. Oznaczenie to wiąże się z emocjami: w wierszach dominuje melancholia, nostalgia, liryczne wyczekiwania na przemienienie świata. Podmiot pragnie wrócić do miejsc, w których mógłby doznawać ekstazy, pełni. Poszukuje on także innego języka niż jest mu dostępny: takiego, w którym mógłby wypowiedzieć prawdę i który oferowałby możliwość bezpośredniego doświadczenia świata.
BIBLIOGRAFIA
- Vaterland, Łódź: Stowarzyszenie Literackie im. K. K. Baczyńskiego, 1997.
- Anima, Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa,1999.
- Chata umaita, Warszawa: Lampa i Iskra Boża, 2001.
- Świat i Antyświat, Warszawa: Lampa i Iskra Boża, 2003.
- Dwanaście stacji, Kraków: Wydawnictwo Znak, 2004.
- Wiersze, Warszawa: Lampa i Iskra Boża, 2004.
- Kolonie, Kraków: Wydawnictwo Znak, 2006.
- Księga obrotów, Kraków: Wydawnictwo Znak, 2010.
- Bestiarium, Kraków: Wydawnictwo Znak, 2012.
- Tomi. Notatki z miejsca postoju, Warszawa: Fundacja Zeszytów Literackich, 2013.
- Litery, Kraków: a5, 2016
TŁUMACZENIA
angielski:
- The Forgotten Keys: Selected Poetry of Tomasz Rozycki, tłum. Mira Rosenthal, Brookline, MA: Zephyr Press, 2007.
- w antologii: Six Polish poets, Todmorden: Arc, 2009.
- Colonies [Kolonie], tłum. Mira Rosenthal, Brookline, MA: Zephyr Press, 2013.
- Twelve Stations [Dwanaście stacji], tłum. Bill Johnston, Brookline, MA: Zephyr Press, 2013.
- w antologii: City of memory. A bilingual anthology of contemporary Polish poetry, tłum. Michael J. Mikoś, Bloomington, IN: Slavica Publishers, 2015.
bułgarski:
- w antologii: Antologiâ na novata polska poeziâ, tłum. Boris Dankov, Sofiâ: Sv. K. Ohridski: Kasiopeâ, 2006.
- w antologii: Miłość nie jest tym słowem. Antologia poetek i poetów polskich, debiutujących po roku 1989 = Lûbov ne e dumata. Antologiâ na polski poetesi i poeti, debûtirali sled 1989 godina, wybór J. Dehnel i M. Woźniak, Plovdiv: Izdatelstvo Žanet 45, 2014.
chiński:
- Bei yi wang de di tu = Scorched Maps [wybór wierszy w trzech językach], Hong Kong: The Chinese University Press, 2013; Xianggang: Xianggang Zhong wen da xue chu ban she, 2013.
francuski:
- w antologii: Trois poètes polonais: Maciej Niemiec, Jacek Podsiadło, Tomasz Różycki, tłum. Jacques Burko, Neuilly-lès Dijon: Éd. Murmure, 2005.
- Les Colonies [Kolonie], tłum. Jacques Burko, Paryż: L'improviste, 2006.
- Bestiarium, tłum. Maryla Laurent, Lyon: Le Lierre embrassant la muraille, 2018.
hiszpański:
- Colonias [Kolonie], tłum. Xavier Farré, Madrid: Vaso Roto Ediciones, 2015.
- w antologii: Poesía a contragolpe. Antología de poesía polaca contemporánea (autores nacidos entre 1960 y 1980), tłum. A. Murcia, G. Beltrán, X. Farré, Zaragoza: Universidad de Zaragoza, 2012.
litewski:
- w antologii: Poezijos pavasaris, red. V. Braziūnas, E. Ališanka, Vilnius, 2001.
niderlandzki:
- Kolonies = Kolonie, tłum. Alexandre Popowycz, Leuven: P, 2019.
niemiecki:
- Zwölf Stationen [Dwanaście stacji], tłum. Olaf Kühl, München: Sammlung Luchterhand, 2009.
- w antologii: Stillleben mit Cash. Gedichte aus Polen, red. H. Thill, C. Rudolph, Heidelberg: Wunderhorn, 2014.
- Bestiarium, tłum. Marlena Breuer, Berlin: Edition fotoTapeta, 2016.
- Der Kerl, der sich die Welt gekauft hat [Wiersze wybrane], tłum. Bernhard Hartmann, Berlin: Edition.fotoTAPETA, 2018.
serbski:
- w antologii: Stane pripravnosti: pregled savremene polske poezije: generacija BruLiona i noviji autori, tłum. Aleksandar Šaranac, Beograd: Albatros Plus, 2010.
- w antologii: Moj poljski pesnički XX vek. Antologija, tłum. B. Rajčić, Beograd: Treci Trg, 2012.
- Anima, a postoji [wiersze wybrane], tłum. Biserka Rajcic, Belgrad: KOW, 2013.
- w antologii: Rečnik mlade poljske poezje. Antologija poezije poljskih pesnika rođenih 1960-1990. Godine, tłum. Biserka Rajčić, Beograd: Treći Trg, 2013.
słowacki:
- Protivietor [wiersze wybrane], tłum. Katarína Laučíková, Bratislava: Ars Poetica, 2007.
słoweński:
- w antologii: Akslop poljska nazaj, red. i tłum. P. Čučnik, Ljubljana: LUD Šerpa, 2005.
włoski:
- Antimondo, tłum. Leonardo Masi, Alessandro Ajres, Florencja: Edizioni dela Meridiana, 2009.
- w antologii: Inattese vertigini: antologia della poesia polacca dopo il 1989, tłum. A. Amenta, L. Costantino, Udine: Forum, 2010.