ur. w 1921 w Radomsku, studiował historię sztuki na UJ, od końca lat 40. związany ze Śląskiem, mieszkał we Wrocławiu, gdzie zmarł 24 kwietnia 2014 roku. Poeta, dramaturg, prozaik.

Jeden z najwszechstronniejszych i najwybitniejszych twórców literatury światowej. Przez lata typowany jako kandydat do literackiej nagrody Nobla. Znany w świecie z wielu przekładów na języki obce (m.in. angielski, francuski, niemiecki, serbski, serbsko-chorwacki, szwedzki, duński, fiński), honorowany nagrodami państwowymi i międzynarodowymi. Czczony w wielu krajach, przede wszystkim bałkańskich, jako przykład wspaniałego poety o wysokim autorytecie moralnym. Prekursor awangardy w poezji i dramacie, nowator, mocno zakorzeniony w bezustannie przetwarzanej tradycji romantycznej, twórca niezależny, stroniący – mimo nacisków opinii publicznej – od polityki, wielki samotnik, przekonany o misji artysty, pojmowanej jako stan wewnętrznego skupienia, wewnętrznego nasłuchu, etycznej wrażliwości. Na pytanie: czy możliwa jest poezja po Oświęcimiu? dał własną odpowiedź, tworząc nowy typ powściągliwego wiersza, nazwany czwartym systemem wersyfikacyjnym literackiej polszczyzny (Niepokój, 1947; Czerwona rękawiczka, 1948). Nigdy niepogodzony z konsekwencjami wojny (m.in. wstrząsający tom wspomnień poświęconych zamordowanemu przez Gestapo bratu, Nasz starszy brat, 1992, opowiadania pisane od lat 50. i zebrane w różnych wydaniach prozy) tropił współczesne przejawy ludzkiego okrucieństwa. Twórca zaskakującego nurtu w polskiej literaturze, skupionego na egzystencji, którą rozumiał jako wysiłek istnienia, zmaganie z nicością (Rozmowa z księdzem, 1960; Głos Anonima, 1961; Nic w płaszczu Prospera, 1962; Twarz, 1964; Twarz trzecia, 1968). Poszukiwacz nowych form ekspresji poetyckiej odchodzący od awangardy w stronę ascetycznej prostoty, wstrząsającego skrótu, który jest także metaforą życia ludzkiego, zamkniętego aktem narodzin i aktem śmierci. „Tak, to już wszystko” – pointuje w jednym z wierszy kruchość egzystencji. Odnowiciel formy teatralnej na miarę Becketta i Ioneski, zafascynowany teatrem „otwartym” i scenicznymi sposobami wyrażania wewnętrznych niepokojów człowieka współczesnego (Kartoteka, 1968; Stara kobieta wysiaduje, 1969; Na czworakach, 1972; Kartoteka rozrzucona, 1997). Twórca obdarzony nadzwyczajnym „słuchem”, wyprzedzający takie zjawiska sztuki współczesnej, jak feminizm czy postmodernizm (Białe małżeństwo, 1975). Od lat wyciszony, z pozoru mniej aktywny, faktycznie skupiony był na tworzeniu poetyckiej autobiografii, tj. formy, która pozwoliłaby na ciągłość zapisu, na przekraczanie granic między życiem a sztuką, na komentarz dotykający całej egzystencji, równocześnie przekonany, że taki komentarz jest niemożliwy, że poezja jest przestrzenią Niewyrażalnego. Twórca niedefiniowalny, niepokojący, poeta zwrócony ku ciszy i milczeniu, odrzucający poetyckie rekwizyty, chciałoby się powiedzieć, pisarz mistyczny. A także klasyk awangardy, prekursor postmodernizmu, rewelator doświadczenia wewnętrznego. Poeta długiego życia, które otwarło mu drogę do Tajemnicy.

Laureat wielu nagród literackich zagranicznych i polskich, m.in. Nagrody Polskiego PEN-Clubu (1997), Nagrody Ministra Kultury i Sztuki (1997), Nagrody Wielkiej Fundacji Kultury (2000), Nagrody Literackiej „Nike” (2000), „Złotego Berła” (2006), Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius za całokształt twórczości (2008), Złotego Medalu „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2009).

BIBLIOGRAFIA

poezja:

• Niepokój, 1947.
• Czerwona rękawiczka, 1948.
• Pięć poematów, 1950.
• Czas, który idzie, 1951.
• Wiersze i obrazy, 1952.
• Wybór wierszy, 1953.
• Równina, 1954.
• Srebrny kłos, 1955.
• Uśmiechy, 1955.
• Poemat otwarty, 1956.
• Poezje zebrane, 1957.
• Formy, 1958.
• Rozmowa z księciem (wiersze i proza poetycka), 1960.
• Głos Anonima, 1961.
• Zielona róża. Kartoteka (poezje i dramat), 1961.
• Nic w płaszczu Prospera, 1962.
• Niepokój. Wybór wierszy 1945-1961, 1963.
• Twarz, 1964.
• Wiersze i poematy, 1967.
• Twarz trzecia, 1968.
• Regio, 1969.
• Poezje zebrane, 1970.
• Wiersze, 1974.
• Poezje zebrane, 1976.
• Duszyczka, 1977.
• Na powierzchni poematu i w środku. Nowy wybór poezji, 1983.
• Poezje wybrane (II), 1984.
• Poezje, 1987.
• Poezja T. 1-2, 1988.
• Płaskorzeźba, 1991.
• Poezje wybrane, 1991.
• Zawsze fragment, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1996.
• Zawsze fragment. Recycling, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1998.
• Matka odchodzi, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1999.
• Nożyk profesora, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2001.
• Szara strefa, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2002.
• Wyjście, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2004.
• Uśmiechy, 2005.
• Nauka chodzenia. Gehen lernen, Wrocław: Biuro Literackie, 2007.
• Kup kota w worku, Wrocław: Biuro Literackie, 2008.
• Historia pięciu wierszy, Wrocław: Biuro Literackie, 2011.
• Dorzecze Różewicza (antologia wierszy uzupełniona szkicami dwudziestu czterech poetów), 2011.
• to i owo, Wrocław: Biuro Literackie, 2012

proza:

• W łyżce wody (satyry), 1946.
• Kartki z Węgier (reportaże), 1953.
• Opadły liście z drzew (opowiadania), 1955.
• Przerwany egzamin (opowiadania), 1960.
• Wycieczka do muzeum (opowiadania), 1966.
• Opowiadania wybrane, 1968.
• Śmierć w starych dekoracjach (opowiadania), 1970.
• Przygotowanie do wieczoru autorskiego (szkice, wspomnienia, utwory sceniczne), 1971.
• Proza, 1973.
• Opowiadania traumatyczne. Duszyczka (miniatury literackie), 1979.
• Próba rekonstrukcji, 1979.
• Tarcza z pajęczyny, 1980.
• Proza T. 1-2, 1990.
• Wycieczka do muzeum, Wrocław: Biuro Literackie, 2010.
• Margines, ale..., Wrocław: Biuro Literackie, 2010.
• Wbrew sobie. Rozmowy z Tadeuszem Różewiczem, 2011.

dramaty:

• Kartoteka, 1960.
• Grupa Laokoona, 1962.
• Świadkowie albo nasza mała stabilizacja, 1964.
• Śmieszny staruszek, 1965.
• Wyszedł z domu, 1965.
• Utwory dramatyczne, 1966.
• Spaghetti i miecz, 1967.
• Stara kobieta wysiaduje, 1969.
• Akt przerywany,1970.
• Teatr niekonsekwencji (dramaty i szkice), 1970.
• Rajski ogródek, 1971.
• Na czworakach, 1972.
• Sztuki integralne, 1972.
• Białe małżeństwo, 1975.
• Białe małżeństwo i inne utwory sceniczne, 1975.
• Odejście głodomora, 1977.
• Przyrost naturalny, 1979.
• Śmierć w starych dekoracjach, 1979.
• Do piachu, 1979.
• Pułapka, Warszawa: Czytelnik, 1982.
• Świadkowie albo nasza mała stabilizacja, Kraków: WL, 1986.
• Teatr T. 1-2, 1988.
• Kartoteka. Kartoteka rozrzucona, Kraków: WL, 1997.
• Palacz, 1997.
• Kartoteka: Reprint, Wrocław: Biuro Literackie, 2011

TŁUMACZENIA

albański:

• Rrëfime traumatike, tłum. Mazllum Saneja, Prishtinë: Rilindja 1990.

angielski:

• The card index, & other plays. Tłum. Adam Czerniawski. London: Calder & Boyars 1969.
• Faces of anxiety: poems. Tłum. Adam Czerniawski. London: Rapp & Whiting 1969.
• The witnesses & other plays. Tłum. Adam Czerniawski. London: Calder & Boyars 1970.
• „The survivor” and other poems. Princeton, New York: Princeton University Press 1977.
• Selected poems. Tłum. Adam Czerniawski. Harmondsworth: Penguin 1976.
• Unease. St. Paul: New Rivers Press 1980.
• Green Rose. Poems. Darlington: W.A. John Michael Group of Companies 1982.
• Conversation with the prince: and other poems. Tłum. Adam Czerniawski. London: Anvil Press Poetry 1982.
• Mariage Blanc and The hunger artist departs (Białe małżeństwo): two plays. Tłum. Adam Czerniawski. London, New York: Marion Boyars 1983.
• They came to see a poet. Tłum. Adam Czerniawski. London: Anvil Press Poetry 1991.
• Forms in relief and other works. New York: Legas 1994.
• The Trap. Tłum. Adam Czerniawski. Amsterdam: Harwood Acad. 1997.
• Reading the apocalypse in bed: Selected plays and short pieces. Tłum. Adam Czerniawski. New York: Marion Boyars 1998.
• Recycling. London: Arc Publications 2001.
• They came to see a poet: selected poems, Tłum. Adam Czerniawski. London: Anvil Press Poetry, 2004.
• New Poems, tłum. Bill Johnston, New York: Archipelago Books, 2007 .
• Mother departs, tłum. Barbara Bogoczek, Londyn: Stork Press, 2013

arabski:

• Al-milaff [Kartoteka], Cairo: al-Mağlis Al-'a'lī lil-Taqafa, 2004.

bułgarski:

• Walka o oddech, tłum. Zdrawko Kisiow, Karina M Todorowa, 2003

estoński:

• Alati fragment [wybór wierszy], tłum. Hendrik Lindepuu, Tartu: Hendrik Lindepuu Kirjastus, 2007.
• Valitud luuletused [wybór wierszy], tłum. Hendrik Lindepuu, Tartu: Hendrik Lindepuu Kirjastus, 2009.

francuski:

• Anthologie personnelle, tłum. Georges Lisowski, Allan Kosko, Actes Sud 1990.
• Le piège; précédé de Conversations interrompues, tłum. Alain Van Crugten, Paris: Ed. Théâtrales 1993, 2005.
• Poésies choisies. Bilingue, Kraków: Wydawnictwo Literackie 1998.
• Poèmes dans: Poètes de l’apocalypse, Lille: Presses Univ. de Lille, 1992.
• Théâtre I: Le Fichier; Témoignage ou notre petit confort, tłum. Jacques Donguy, Michel Maslowski, Age d'Homme, 2005.
• Inquiétudes (Wybór poezji), tłum. Grażyna Erhard, Buchet Chastel, 2005.
• Théâtre II: Drôle de petit vieux; La Vieille Femme qui couve; La Sortie de l’Artiste de la Faim, tłum. Jacques Donguy, Michel Maslowski, Lausanne, L’Age d’Homme, 2008.
• Regio et autres poèmes, tłum. K. Jeżewski et C.H. du Bord, Paris: Arfuyen, 2008.
• Ma fille, tłum. Lydia Waleryszak, Belval: Circé, Belval, 2009 

hindi:

• W środku życia = Jīvan ke bīcőbīc [wydanie dwujęzyczne:polsko-hindi],New Delhi: Vānī Prakāsan, 2001.

hiszpański:

• El fichero [Kartoteka], Madrid: Fundamentos, 1974.
• Testigos o nuestra pequena estabilización [Świadkowie, albo nasza mała stabilizacja], Madrid: Fundamentos, 1975.
• Matrimonio blanco; El Ayunador se va [Białe małżeństwo; Odejście głodomora], Madrid: Asoc.de Directores de Escena de España, 2001.
• Poesía abierta: (1944-2003) [polsko-hiszpańskie wydanie], Barcelona: La Poesía, Señor Hidalgo, 2003.
• Siempre fragmentos [wybór wierszy], tłum. Gerardo Beltrán, Abel A. Murcia, Caracas: Bid & co. Editor, 2008

kataloński:

• Angoixa = Niepokój [polsko-katalońskie wydanie], tłum. Josep-Antoni Ysern i Lagarda, Carcaixent: Edicions 96, 2002.
• Udols d'un llop de paper [wybór wierszy, polsko-katalońskie wydanie], tłum. Josep-Antoni Ysern i Lagarda, Carcaixent: Edicions 96, 2010.

litewski:

• Kritimas, arba Apie vertikaliuosius ir horizontaliuosius šiuolaikinio žmogaus gyvenimo elementus: poema = Spadanie, czyli O elementach wertykalnych i horyzontalnych w życiu człowieka współczesnego [polsko-litewskie wydanie], Wilno: UAB Ogamas, 2004.
• 4 poemos [Niepokój: wybór wierszy z lat 1944-1994], Wilno: UAB Ogamas, 2004.

niderlandzki:

• De rest is zwijgen. Gedichten [Reszta jest milczeniem. Wiersze], tłum. Karol Lesman, Breda: De Geus, 2003.

niemiecki:

• Der unterbrochene Akt [Akt przerwany], Berlin: G. Kiepenheuer, 1965.
• Weiße Ehe [Białe małżeństwo], Berlin: G. Kiepenheuer, 1976.
• Die Laokoon-Gruppe [Grupa Laokona], Berlin: G. Kiepenheuer, 1962.
• Die Kartothek [Kartoteka], Berlin: G. Kiepenheuer, 1961.
• Entblößung [Moja córeczka], München: Hanser, 1968.
• Auf allen Vieren [Na czworakach], Berlin: G. Kiepenheuer, 1973.
• Der Abgang des Hungerkünstlers [Odejście głodomora], Berlin: Literar. Colloquium, 1980.
• Die Falle [Pułapka], Berlin: Henschel, 1983.
• Eine alte Frau brütet [Stara kobieta wysiaduje], Berlin: G. Kiepenheuer, 1969.
• Der Tod in der alten Dekoration [Śmierć w starych dekoracjach], München: Hanser, 1973.
• Der komische Alte [Śmieszny staruszek], Berlin: G. Kiepenheuer, 1964.
• Die Zeugen oder unsere kleine Stabilisierung [Świadkowie albo nasza mała stabilizacja], Berlin: G. Kiepenheuer, 1962.
• Schild aus Spinngeweb [Tarcza z pajęczyny], Frankfurt a.M.: Suhrkamp, 1967.
• Er ging aus dem Hause [Wyszedł z domu], Berlin: G. Kiepenheuer, 1965.
• Das Paradiesgärtchen und andere szenische Miniaturen [Rajski ogródek], Berlin: Henschel, 1991.
• Überblendungen. Gedichte, Müchen: Hanser, 1987.
• Das unterbrochene Gespräch. Gedichte, Graz: Droschl, 1992.
• Vorbereitung einer Dichterlesung und drei außergewöhnliche szenische Miniaturen, Berlin: Katzengraben-Presse, 1993.
• Zweite ernste Verwarnung [wybór wierszy], München Wien: C. Hanser, 2000.
• Mutter geht [Matka odchodzi], tłum. Jolanta Doschek, Bernhard Hartmann i Alois Woldan, Karl Stutz, 2009.
• Und sei's auch nur im Traum [Poezje 1998-2008], tłum. Bernard Hartmann, Passau: Verlag Karl Stutz, 2012.

rosyjski:

• Bez i drugije stichi, Sankt-Peterburg: Peterburgskij In-t.Jadernej Fiziki RAN, 2002.
• Tri p'esy [Na czworakach; Białe małżeństwo], Moskva: Tri Kvadrata, 2004.
• Greh : povest' i rasskazy [Grzech], Moskva: Tekst, 2005.

serbski:

• Izbrane pesme [wybór poezji], tłum. Biserka Rajcic, Petar Vujicić, Belgrad: Treći Trg, 2013.

szwedzki:

• Döden i gamla kulisser, tłum. Catherine Berg, Författarförlaget, 1977.
• Min dotter, tłum. Catherine Berg, Enskede: TPB 2005.
• Och så vidare, tłum. Jan Kunicki och Göran Palm, Sthlm: 1966.
• Professorns kniv och andra dikter, tłum. Catherine Berg, Jan Mizerski, Stockholm: Berg & Mizerski, 2003.
• Recycling [wybór wierszy], tłum. Irena Grönberg, Tomas Håkanson, Sztokholm: Tranan, 2013.
• Relief, tłum. Anders Bodegård, Stockholm: FIB:s lyrikklubb, 1996.

ukraiński:

• Smert u starih dekoracijah [Śmierć w starych dekoracjach], tłum. Jarina Sencziszin, Lwów: Litops, 2007.

węgierski:

• Anya elmegy [Matka odchodzi], tłum. Körner Gábor, Budapest: Ráday Könyvesház, 2004.

włoski:

• Il guanto rosso e altre poesie [poezje zebrane], Milano: Libri Scheiwiller, 2003.
• Bassorilievo [Płaskorzeźba], Milano: Libri Scheiwiller, 2004.
• Le parole sgomente. Poesie 1947-2004 [zbiór wierszy], tłum. Silvano De Fanti, Metauro, Pesaro 2007.
• Una morte fra vecchie decorazioni [Śmierć w starych dekoracjach], tłum. Silvano De Fanti, Udine: Forum 2011.