Literatura
Michał Witkowski
(ur. 1975), zadebiutował dobrze przyjętym przez krytyków zbiorem opowiadań Copyright (2001), w którym, posługując się różnymi stylami i formami narracji, porusza jeden z kluczowych tematów prozy tworzonej przez tzw. pisarzy roczników 70., czyli problem zmagań Polaków z konsumpcjonizmem.
Rozgłos i status gwiazdy literackiej przyniosła Witkowskiemu powieść Lubiewo (2005), najbardziej radykalny i bezkompromisowy gejowski coming out w historii polskiej prozy. Autor pisze w niej wprost, otwartym tekstem o losach gejów, ich sposobie życia, fascynacjach i frustracjach, radościach i upokorzeniach, łamiąc wciąż funkcjonujące w Polsce obyczajowe tabu. Ale przy tym idzie pod prąd oczekiwań środowisk gejowskich zorientowanych emancypacyjnie, starających się ugruntować w świadomości społecznej pozytywny wizerunek geja. W Lubiewie Witkowski koncentruje uwagę na okresie przedemancypacyjnym, czyli czasach późnego PRL-u, kiedy bez żadnego skrępowania używano słów „pedał” czy „ciota”, a kontakty homoseksualne otaczała aura występku a nawet przestępstwa. Przy tym Lubiewo jest powieścią wysmakowaną językowo, w udany sposób wykorzystującą estetykę campu do oddania „przegiętego” języka, którym posługują się bohaterowie. W kolejnych książkach, zbiorze opowiadań Fototapeta (2006) i powieści Barbara Radziwiłłówna z Jaworzna-Szczakowej (2007), Witkowski kontynuuje i rozwija tematykę obecną już w poprzednich dwóch książkach: doświadczeń dzieciństwa w czasach schyłkowego PRL-u, specyfiki przełomu polityczno-społeczno-gospodarczego po roku 1989 oraz kształtującego się w Polsce w latach 90. ubiegłego wieku „dzikiego” kapitalizmu. Z tych dwóch tytułów zdecydowanie lepsza, ciekawsza poznawczo i literacko jest Barbara Radziwiłłówna z Jaworzna-Szczakowej, powieść, w której Witkowski poprzez historię życia głównego bohatera, odmieńca o niedookreślonej płciowości, drobnego biznesmena działającego w szarej strefie przybliża czas przełomu lat 80. i 90. XX wieku oraz narodzin wolnego rynku w Polsce. W następnej powieści pisarza, zatytułowanej Margot (2009), znaleźć można całą galerię barwnych, mniej lub bardziej zwariowanych postaci, z głównymi bohaterami na czele, czyli tytułową Margot, rozbuchaną seksualnie kobietą, pracującą jako kierowca tira-chłodni oraz Waldkiem Mandaryną, prostym chłopakiem ze wsi, który dzięki udziale w reality show staje się celebrytą. Witkowski w krzywym zwierciadle ukazuje w tej powieści światek celebrytów, telewizyjnych gwiazdek, starających się wykorzystać pięć minut medialnej sławy, ale dotyka również w tekście problemu o wiele poważniejszego: charakterystycznego dla czasów ponowoczesnych rozchwiania wszelkich wartości i tożsamości, podważenia hierarchii, generującego poznawczą niepewność oraz kłopoty z dokonywaniem wyborów. Po opublikowaniu Margot Witkowski zwrócił się ku prozie gatunkowej, w powieściach Drwal (2011) oraz Zbrodniarz i dziewczyna (2014) eksperymentując z formą kryminału. Obie książki, a szczególnie pierwsza z nich, są nie tyle kryminałami sensu stricto, co raczej autotematycznymi, humorystycznymi wariacjami na temat kryminałów. Głównym bohaterem obu powieści jest Michał Witkowski, co jest elementem gry autobiograficznej, toczonej właściwie w całej twórczości autora Lubiewa. W Drwalu intryga kryminalna stanowi jedynie rodzaj katalizatora fabuły, wyzwalacza opowieści, a sama powieść jest swoistą antologią tematów i motywów typowych dla pisarstwa Witkowskiego. Znajdują się w niej: wątek gejowski, wspominki czasów późnego PRL-u czy socjologizujące komentarze współczesnych wydarzeń. Powieść Zbrodniarz i dziewczyna bliższa jest niż Drwal konwencji tradycyjnego kryminału, choć i tu sporo jest wysmakowanego humoru, autotematyzmu i intertekstualnych gier, przede wszystkim z bardzo rozpowszechnionym wzorcem kryminału, w którym intryga budowana jest wokół postaci psychopatycznego seryjnego zabójcy.
BIBLIOGRAFIA
- Copyright, Kraków: Zielona Sowa 2001.
- Lubiewo, Kraków: Korporacja Ha!art 2005.
- Fototapeta, Warszawa: WAB 2006.
- Barbara Radziwiłłówna z Jaworzna-Szczakowej, Warszawa: WAB 2007.
- Margot, Warszawa: Świat Książki, 2009.
- Drwal, Warszawa, Świat Książki, 2011.
- Zbrodniarz i dziewczyna, Warszawa, Świat Książki, 2014.
- Fynf und cfancyś, Znak, 2015.
TŁUMACZENIA
angielski:
- Lovetown [Lubiewo], tłum. Willian Martin, Portobello Books, 2010.
fiński:
- Hutsula [Lubiewo], tłum. Tapani Kärkkäinen, Like Publishing 2007.
francuski:
- Lubiewo, tłum. Madelaine Nasalik, Editions de l'Olivier 2007.
hebrajski:
- Lubiewo, tłum. Ilay Halpern, Schocken 2009.
hiszpański:
- Lovetown [Lubiewo], tłum. Joanna Albin, Anagrama 2011.
- El leñador [Drwal], tłum. Javier Villaverde Gonzalez, Barcelona: Rayo Verde Editorial, 2013.
kataloński:
- El llenyater [Drwal], tłum. Marta Cedro, Guillem Calaforra, Barcelona: Raig Verd Editorial, 2013.
macedoński:
- Lubiewo, tłum. Zwonko Dimoski, Skopje: Ars Libris, 2015.
niderlandzki:
- Lubiewo, tłum. Jacques Dehue, Rita Marynowski, Amsterdam: Van Gennep 2010.
niemiecki:
- Lubiewo, tłum. Christina-Marie Hauptmeier, Suhrkamp 2007.
- Queen Barbara [Barbara Radziwiłłówna z Jaworzna-Szczakowej], tłum. Olaf Kühl, Barlin: Suhrkamp, 2010.
norweski:
- Tommer hogg eren [Drwal], tłum. Agnes Banach, Oslo: Forlaget Oktober, 2013.
- Skrullestranda [Lubiewo], tłum. Agnes Banach, Oslo: Forlaget Oktober, 2015.
rosyjski:
- Lubiewo, tłum. J. W. Czajnikow, NLO 2007.
- Margo, tłum. Jurij Czajnikow, Sankt-Peterburg: Izdatielstwo Iwana Limbacha, 2010
słoweński:
- Kraljica Barbara [Barbara Radziwiłówna z Jaworzna Szczakowej], tłum. Tatjana Jamnik, Ljubljana: Didakta, 2010.
szwedzki:
- Lubiewo, tłum. Stefan Ingvarsson, Stockholm: Modernista, 2008.
ukraiński:
- Хтивня [Lubiewo], tłum. Andrij Bondar, Nora-Druk 2006.
węgierski:
- Kéjpart [Lubiewo], tłum Keresztes Gáspár, Budapest: Magvetö 2010.