Literatura

fot. Adrian Fichman / EMG

Marcin Świetlicki

ur. 1961 w Lublinie. Od 1980 mieszka w Krakowie. Studiował polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim. Laureat licznych nagród i wyróżnień literackich, m. in. nagrody Fundacji im Kościelskich (1996) oraz Nagrody Literackiej Gdynia 2009 za powieść Jedenaście.

Poeta kultowy, zraniony i obcy, według własnego określenia – „nigdy naprawdę i do końca w środku”. Odbiór twórczości Świetlickiego jest niezwykle intensywny na wszystkich obszarach życia literackiego: krytycy nie pozostają obojętni, publiczność wyjątkowo chętnie kupuje kolejne tomy i wybory jego wierszy, młodzież – także za sprawą popularności rockowego zespołu Świetliki, którego poeta jest liderem od 1993 – identyfikuje się z przesłaniem jego wierszy. Nieomal powszechnie widzi się w nim outsidera, buntownika, dobrowolnego wygnańca ze sfery oficjalnej kultury. Jeśli poprzestać na opiniach dotyczących literatury lat osiemdziesiątych, zwłaszcza tej, którą poeta wyraził w słynnym wierszu Dla Jana Polkowskiego, to istotnie o żadnej misji czy o braniu „spraw publicznych na chude barki” nie może być mowy. Z drugiej strony, outsider to w tym wypadku nie tylko „stojący z boku”, niezakorzeniony, zniechęcony, obojętny, szorstki i nastroszony, lecz niekiedy to również ktoś baczny i czujny, z uwagą przyglądający się fałszywej rzeczywistości, demaskator własnej i cudzej zwierzęcości ukrywanej za fasadą kultury i wiary, krytyk obyczajów, ironista, patriota traumatyczny. Zatem poeta nie odcina się od „spraw publicznych” raz na zawsze, a raczej – odcina się raz po raz, odcina i przyrasta, rozdrapuje blizny. Jerzy Jarzębski napisał o nim: „Poezja [...] służyła Świetlickiemu jednocześnie do zapisywania i porzucania ludzi, sytuacji, stanów ducha, zapisywania i porzucania kolejnych swoich ja”.

Jako prozaik Świetlicki kojarzony jest przede wszystkim z bestsellerową trylogią kryminalną, tzw. „krakowską”, na którą składają się powieści Dwanaście (2006), Trzynaście (2007) i Jedenaście (2008, Nagroda Literacka Gdynia w kategorii prozy), ale pierwszą książką prozatorską pisarza była powieść Katecheci i frustraci (2001) wydana pod pseudonimem Marianna G. Świeduchowska. Jest to środowiskowa powieść kluczem, której bohaterami są ludzie literatury związani z fikcyjnym „Kwartalnikiem Niepopularnym” (pseudonimowany „Tygodnik Powszechny”), a akcja toczy się w Krakowie i rozwija wokół sprawy rozgrywek o przyznanie literackiej nagrody im. Gnatowskich (nagroda im. Kościelskich).

W trylogii kryminalnej Świetlicki nawiązuje do tradycji kryminału noir, z wyrazistą postacią samotnego detektywa po przejściach działającego w mrocznej przestrzeni miejskiej jako jej charakterystycznym elementem, jednak poczyna sobie z nią swobodnie. Powieści Dwanaście, Trzynaście i Jedenaście są nie tyle kryminałami, co raczej antykryminałami, w których wszelkie przynależne gatunkowi schematy są przenicowane, przekształcone. Akcja powieści kryminalnych Świetlickiego rozgrywa się przede wszystkim w Krakowie i okolicach. Głównym bohaterem cyklu jest mistrz (tak właśnie pisany jest pseudonim postaci – z małej litery), była gwiazda sensacyjnego serialu telewizyjnego dla dzieci z lat 70. ubiegłego wieku, który po latach nie tylko „posiwiał, przytył i spuchł”, ale stał się mężczyzną przegranym i do pewnego stopnia pielęgnującym swój upadek. Nieoficjalnie zajmuje się działalnością detektywistyczną, ale dochodzenia prowadzi w specyficzny sposób, głównie przesiadując w krakowskich knajpach, popijając alkohol i prowadząc niekończące się rozmowy, często z ludźmi, z którymi nie chce mieć do czynienia. Na rozwiązanie zagadek kryminalnych bohater wpada zwykle przez przypadek. Perypetie mistrza są pretekstem nie tylko do ironicznego opisu krakowskiego środowiska kulturalnego, ale również polskiej rzeczywistości w pierwszej dekadzie XXI wieku. Odnosząc prozę kryminalną do twórczości poetyckiej Świetlickiego, można potraktować postać mistrza jako dopełnienie (a też swego rodzaju autotematyczny komentarz) podmiotu lirycznego wykreowanego w wierszach autora Zimnych krajów.

Wraz z Gają Grzegorzewską i Irkiem Grinem Świelicki napisał powieść kryminalną Orchidea (2009). Akcja książki rozgrywa się w Krakowie, a głównymi bohaterami są postaci zapożyczone z cykli kryminalnych poszczególnych autorów, czyli mistrz – Świetlickiego, detektywka Dobrowolska – Grzegorzewskiej oraz detektyw Dyduch – Grina. Powieść należy do podgatunku, jakim jest krymi-zgrywa, czyli odmiana kryminału, w którym równie ważna jak intryga kryminalna jest warstwa humorystyczna, pełna gier intertekstualnych.

BIBLIOGRAFIA

wiersze:

  • Zimne kraje, Warszawa-Kraków: Brulion, 1992.
  • Schizma, Poznań: Obserwator, 1994.
  • Zimne kraje 2, Kraków: Zebra, 1995.
  • Trzecia połowa, Poznań: a5, 1996.
  • 37 wierszy o wódce i papierosach, Bydgoszcz: Instytut Wydawniczy „Świadectwo”, 1996.
  • Pieśni profana, Gładyszów: Czarne, 1998.
  • Czynny do odwołania, Wołowiec: Czarne, 2000.
  • Wiersze wyprane, Legnica: Biuro Literackie, 2002.
  • Nieczynny, Warszawa: Lampa i Iskra Boża, 2002.
  • 49 wierszy o wódce i papierosach, Wrocław: Port Legnica, 2004.
  • Trzecia połowa, Wrocław: Biuro Literackie, 2005.
  • Muzyka środka, Kraków: a5, 2006.
  • Nieoczywiste, Kraków: EMG, 2007.
  • Niskie pobudki, Kraków: EMG, 2009.
  • Wiersze, Kraków: EMG, 2011.
  • Jeden, Kraków: EMG, 2013.
  • Delta Dietla, Kraków: EMG, 2015.
  • Drobna zmiana, Kraków: a5, 2016.

proza:

  • Dwanaście, Kraków: Wydawnictwo EMG, 2006.
  • Trzynaście, Kraków: Wydawnictwo EMG, 2007.
  • Jedenaście, Kraków: Wydawnictwo EMG, 2008.
  • Orchidea, Kraków: Wydawnictwo EMG, 2009 (współautorzy: Gaja Grzegorzewska oraz Irek Grin).
  • Powieści, Kraków: Wydawnictwo EMG, 2011.
  • Drobna zmiana, Kraków: Wydawnictwo a5, 2016.

TŁUMACZENIA

estoński:

  • Kolmteist [Trzynaście], tłum. Hendrik Lindepuu, Tartu: Hendrik Lindepuu Kirjastus, 2010.

hiszpański:

  • w antologii: 101 (6 poetas polacos contemporáneos), tłum. Mauricio Barrientos, Maciej Ziętara, Santiago de Chile: RiL editores, 2008.

serbski:

  • Ispod vulkana [wybrane wiersze], Beograd: Književna Omladina Srbije, 2002.

słowacki:

  • Piesne ignoranta [wybrane wiersze], Banská Bystrica: Drewo a Srd, 2000.

słoweński:

  • Pesmi ignoranta [wybrane wiersze], Ljubljana: Center za Slovensko Književnost, 2002.

rosyjski:

  • 100 stichotworienij o wodkie i cigarietach [100 wierszy o wódce i papierosach], tłum. Igor Biełow, Moskwa: Agro-Risk, 2016.
Wróć