(1924-2019) - poeta, prozaik, eseista, tłumacz i redaktor. Nazywany jest „księciem polskich poetów metafizycznych”.

W czasie wojny był żołnierzem AK, a także karmicielem wszy w Instytucie Badań nad Tyfusem Plamistym i Wirusami prof. Rudolfa Weigla we Lwowie. Maturę zdał na tajnych kompletach, ukończył polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim. Debiutował 1947 r. w „Dzienniku Literackim”. W latach 1950–1956 zrezygnował z udziału w życiu literackim i publikacji w proteście przeciwko socrealizmowi. W 1957 r. wszedł do zespołu „Życia Literackiego″, skąd został w 1971 r. usunięty po krytyce polityki W. Machejka. W latach 1972–1977 był kierownikiem literackim Teatru „Bagatela”, usunięty po strajkach w 1976 r. w Radomiu za podpisanie listu w obronie robotników. Współtworzył pierwsze niezależne czasopismo literackie „Pismo″ (1980-1983). Jest członkiem założycielem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. W latach 1966/67 w ramach Creative Writing School prowadził wykłady o polskiej poezji na uniwersytetach w Iowa, w Berkeley w Kalifornii, w Chapel Hill w Północnej Karolinie, w Teksasie i innych. Jest członkiem Kapituły Medalu „Niezłomnym w słowie”. W 2009 r. otrzymał Złoty Medal Gloria Artis. Był najbliższym przyjacielem Zbigniewa Herberta.

Niezłomna postawa połączona z zainteresowaniem literaturą anglojęzyczną sprawiły, że zasługi Leszka Elektorowicza dla upowszechniania wiedzy są nie do przecenienia, bowiem nie tylko tłumaczył, ale również pisał o literaturze angielskiej i amerykańskiej, przybliżając ją czytelnikowi polskiemu.

Literaturze zachodniej poświęcił Elektorowicz cztery książki. Już w pierwszej z nich, Zwierciadło w okruchach (1966), we wnikliwych szkicach i esejach przybliża postaci i pisarstwo Henry'ego Jamesa, Williama Faulknera, Henry'ego Millera, Ernesta Hemingwaya, Johna Steinbecka, Williama Saroyana, Herberta George'a Wellsa, Trumana Capote'a. Jak sprytnie autor „pogrywał” sobie z komunistyczną władzą świadczyć może tytuł jednego z rozdziałów, poświęcony prozie Fitzgeralda: Diament wielki jak Ameryka. Niby oczywiste: kontynent amerykański jest wielki, ale ukryte są inne znaczenia: Ameryka jest wielkim państwem, Ameryka jest wielka, Ameryka jest bogata, Ameryka świeci jak diament – w przeciwieństwie do naszego siermiężnego socjalizmu. Cenzura tego nie zauważyła.

Wgląd w świat i literaturę Zachodu pozwalał na porównanie tego, co dzieje się po obu stronach żelaznej kurtyny. Leszek Elektorowicz chętnie jako prozaik korzystał z tej możliwości w czasach PRL-u. Na przykład w niedużej powieści z 1974 roku Gwiazdy drwiące (tytuł pochodzi z wiersza Juliusza Słowackiego) autor kreuje postać Bernarda – syna więźnia obozu Dyhenfurth, należącego do K.L. Gross-Rosen – który po wojnie pozostał na Zachodzie i osiadł w Stanach Zjednoczonych, a teraz wraca do Polski, by odwiedzić grób ojca i obóz, którego był więźniem. Zabieg taki pozwala przypomnieć straszne życie w obozie, pokazać ówczesne Stany i szarą rzeczywistość Polski. Pod pozorem krytyki amerykańskiej kultury i „małej stabilizacji” Bernarda, który wygodnie urządził się w Stanach i przywiązał do dolarów, Elektorowicz obnaża i krytykuje PRL za brak wolności słowa, zacofanie gospodarcze, technologiczne, partyjniactwo, powszechne pijaństwo itd. Mamy obraz pełnych dóbr materialnych supermarketów w Chicago, sprawnych banków i telekomunikacji, który zostaje przeciwstawiony rzeczywistości polskiej, pustym półkom sklepowym, psującym się samochodom i nie zawsze przyjaznym politrukom. Autor, a właściwie narrator, krytykuje ciągle narzekającego Bernarda, który jest najwidoczniej złym, słabym patriotą, ponieważ dał się nabrać na te „amerykańskie błyskotki”, okazał się małostkowy, nie dość ideowy. Na taki zabieg dali się nabrać ówcześni redaktorzy Oficyny Wydawniczej „Czytelnik”, uznając, że wcześniejsze książki i ta, oddawana właśnie czytelnikom w 1974 roku, są „wyzwaniem rzuconym tak zwanym małym realistom” – jak pisał na skrzydełku Włodzimierz Maciąg. W istocie ta książka, niezwykle gorzka, mogła inspirować robotników w Radomiu do strajku lub zachęcać górali z Podhala do wyjazdu do Ameryki, do Jackowa, do „Czikago”. Przejmujące w tej powieści są dialogi i wspomnienia obozowe, które jak zapewnił Elektorowicz w nocie Od autora, są autentyczne, nie są fikcją literacką.

Inną grę z komunistyczną władzą Leszek Elektorowicz toczył w pasjonującej historycznej powieści pt. W lochu Ferrary (1980), której bohaterem jest niesłusznie uwięziony włoski poeta Torquato Tasso. Książka ukazała się w czterechsetną rocznicę wydania Jerozolimy wyzwolonej. Powieść ukazała się pod koniec 1980 roku, ale oddano ją do składu drukarskiego w styczniu; nietrudno więc domyśleć się, że była głosem w obronie represjonowanych intelektualistów i pisarzy. Także pytaniem o to, czy my wtedy byliśmy wyzwoleni, czy czekaliśmy na wyzwolenie, i z czyjego jarzma. Była (i jest) to nie tylko obrona Tassa, ale prawa do wolności twórczej, wolności wypowiedzi, z którymi to wolnościami i dzisiaj mamy czasem problemy. To także upominanie się o wolność dla siebie, bo Leszek Elektorowicz jest też poetą, przede wszystkim poetą, uczniem Słowackiego, „księciem polskich poetów metafizycznych”.

– Sławomir Matusz

BIBLIOGRAFIA

poezja:

• Świat niestworzony, Kraków, Wydawnictwo Literackie, 1957.
• Kontury, Kraków, Wydawnictwo Literackie, 1962.
• Przedmowy do ciszy, Kraków, Wydawnictwo Literackie, 1968.
• Całe kłamstwo świata, Kraków, Wydawnictwo Literackie, 1983.
• Jeden znak, Kraków, Wyd. św. Stanisława, 1994.
• Czasy i chwile, Kraków, Baran i Suszczyński, 1998.
• Niektóre stronice, Kraków, Wydawnictwo Literackie, 2004.
• Z(a)myślenia, Kraków, Arcana, 2006.
• Wiersze dla Marii, Kraków, Arcana, 2012.
• Juwenilia i Senilia, Kraków, Księgarnia Akademicka, 2013.
• Rąbek królestwa, Kraków, Arcana, 2017.

proza:

• Rejterada, Katowice, „Śląsk”, 1963.
• Przechadzki Sylena, Warszawa, Czytelnik, 1971.
• Przeklęty teatr, Kraków, Wydawnictwo Literackie, 1977.
• Być i nie być, Kraków, Oficyna Literacka, 1993.
• Gwiazdy drwiące, Warszawa, Czytelnik, 1974.
• W lochu Ferrary, Kraków, Wydawnictwo Literackie, 1980.
• Nienawiść, Kraków, Arcana, 2001.
• Mieć szczęście, Kraków, Arcana, 2009

eseje:

• Zwierciadło w okruchach, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy,1966.
• Z Londynu do Teksasu i dalej, Kraków, Wydawnictwo Literackie, 1970.
• Motywy zachodnie, Kraków, Wydawnictwo Literackie, 1973.
• Anglosaskie muzy, Kraków, Arcana, 1995.