Literatura

Krystyna Miłobędzka

(ur. 1932), poetka, dramaturg. Laureatka wielu nagród literackich, m.in.: Nagrody im. Barbary Sadowskiej (1992), Fundacji Kultury (1993), Ministra Kultury (2001) oraz Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius (2009). Mieszka w Puszczykowie.

Krystyna Miłobędzka zajmuje w polskiej literaturze miejsce osobne i wybitne. Wiersze Miłobędzkiej – ona sama chętniej określa je skromnym słowem „zapisy” – to krótkie, niezwykle intensywne utwory, dotyczące podstawowych faktów naszego życia w świecie. Ich narratorka reprezentuje punkt widzenia matki, córki, kobiety uwikłanej w relacje z życiem, otaczającą przyrodą, najbliższymi ludźmi, własnym ciałem („moje naraz wszystko żywe”). Życie zaś i wszelkie jego przejawy to żywioł – byt wciąż zmienny i przeobrażający się w coraz to nowe formy.

W tych próbach wyrażenia własnego życia (a zarazem uniwersalnej ludzkiej kondycji) sprawą najwyższej wagi jest oczywiście znalezienie takiego sposobu ich wysłowienia i zapisu, który byłby wolny od językowej sztampy i powtarzania rzeczy po wielokroć już wcześniej sformułowanych. Dlatego każdy niemal z wierszy Miłobędzkiej jest w pewnym sensie kompromisem między milczeniem a kłamstwem, rodzącym się z zawierzenia narzucającym się, zmumifikowanym przez powszechne użycie językowym gestom. Próbując wypowiedzieć swoje prawdy „po raz pierwszy”, inaczej niż ktokolwiek dotąd, poetka mierzy się jednak nie tylko z kliszami naszego języka. Miłobędzka usiłuje jednocześnie wniknąć w to, co jest przed słowem, zdaniem, wierszem. Próbuje uchwycić to, co dopiero przeczute i pomyślane. W jednym z wierszy czytamy: „Odstęp od myślę do mówię. Czym przebiec ten odstęp? Bieglej mówić, bieglej biec. (Mówię to głośna reszta tego co po cichu myślę. Piszę to resztka tej reszty)”, a inny zaledwie jednolinijkowy zapis to wiersz-zaklęcie: „raz wreszcie powiedzieć coś pięknie i bez reszty”.

Ten imperatyw poszukiwania świeżych i możliwie precyzyjnych środków wyrazu sprawia, że nierzadko nieortodoksyjnie wykorzystuje Miłobędzka elastyczność polskiej gramatyki i składni (co oczywiście nastręcza pewnych trudności w przekładach jej tekstów na inne języki i można sądzić, że jest główną przyczyną ich zdecydowanie zbyt skromnej obecności w świecie niepolskojęzycznym). Nie przypadkiem też Miłobędzka jest autorką sztuk teatralnych dla dzieci i teoretykiem dziecięcego teatru, bo właśnie nieuprzedzone, „dziecięce” podejście do słów dobrze się komponuje z jej twórczymi zamysłami.

Trzeba jednak koniecznie podkreślić, że wyjątkowość Miłobędzkiej polega na tym, że jej wiersze, od dziesięcioleci zmagające się z fundamentalnymi dla literatury problemami, nie są w żadnym sensie „trudne”. Przeciwnie, niezwykle bezpośrednio i błyskawicznie apelują do każdego wrażliwego czytelnika. Ma w tym udział zapewne także swego rodzaju skromność i otwartość ich autorki, deklarującej raczej niepewność i niewiedzę niż oferującą jakiekolwiek rozstrzygające odpowiedzi na pytania, które sobie stawia. Pytania, które są lub stają się ważne także dla czytelnika Krystyny Miłobędzkiej. Wyjątkowe jest także to, że to właśnie Miłobędzka, poetka najgłębiej prywatna i daleka od komentowania bieżącej codzienności, jest zarazem autorką tomu Pamiętam, jednego z bardzo niewielu wybitnych artystycznie świadectw stanu wojennego.

Poezja Krystyny Miłobędzkiej łączy w sobie niezwykłe skupienie i dociekliwość, a jednocześnie prostotę i wiarygodność wyrazu. Także wtedy, gdy autorka uporczywie docieka sposobu, by wyrazić to, co niewyrażalne.

Ten stop prostoty i wyrafinowania sprawia, że zapisy Miłobędzkiej emanują szczególnego rodzaju szlachetnym patosem, właściwym tylko największym dziełom sztuki, obok których nie sposób przejść obojętnie.

BIBLIOGRAFIA

poezje:

  • Pokrewne, Czytelnik, Warszawa, 1970.
  • Dom, pokarmy, Ossolineum, Wrocław, 1975.
  • Wykaz treści, Czytelnik, Warszawa, 1984.
  • Pamiętam, Wydawnictwo A, Wrocław, 1992.
  • Przed wierszem, Fundacja "Brulionu", Kraków-Warszawa, 1994.
  • Imiesłowy, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław, 2000
  • wszystkowiersze, Biuro Literackie, Legnica, 2000.
  • Przesuwanka [arkusz] Biuro Literackie, Legnica, 2003.
  • Po krzyku, Biuro Literackie, Wrocław, 2004; 2005.
  • Zbierane (1969-2005), Biuro Literackie, Wrocław, 2006.
  • gubione, Biuro Literackie, Wrocław, 2008
  • zbierane, gubione (1960-2010), Biuro Literackie, Wrocław, 2010.
  • dwanaście wierszy w kolorze, Biuro Literackie, Wrocław, 2012.
  • Na wysokiej górze, Wydawnictwo Miejskie Posnania, Poznań 2014

dramaty:

  • Siała baba mak. Gry słowne dla teatru, Wydawnictwo A, Wrocław, 1995.
  • Gdzie baba siała mak. Gry słowne dla teatru, Biuro Literackie, Wrocław, 2012.

TŁUMACZENIA

angielski:

  • Nothing More, tłum. Elżbieta Wójcik-Leese, Arc Publications, 2013.
Wróć