Literatura

fot. Henryk Pietkiewicz

Kazimierz Nowosielski

Poeta, historyk literatury, krytyk literacki, eseista, ur. 1948 w Rybnie na Kujawach, ukończył filologię polską na Uniwersytecie Gdańskim, od 1972 roku pracownik naukowy tej uczelni. W 1980 roku obronił pod kierunkiem prof. Marii Janion pracę doktorską Doświadczenie biograficzne i powieść chłopska. Tytuł doktora habilitowanego uzyskał na podstawie rozprawy Historia, natura, sacrum we współczesnej poezji polskiej, od 2012 roku jest profesorem zwyczajnym.

Jako poeta debiutował w 1975 roku tomikiem Miejsce na brzegu. W okresie stanu wojennego publikował na łamach prasy niezależnej, aktywnie współtworzył środowisko twórców, które skupiło się w klasztorze Dominikanów w Gdańsku, współzałożyciel podziemnego pisma „Podpunkt”. Pomysłodawca nazwy dwumiesięcznika „Topos” i od lat dziewięćdziesiątych współpracownik tego pisma. Członek SPP, Towarzystwa Filozoficznego oraz Towarzystwa im. Adama Mickiewicza.

Kazimierz Nowosielski to poeta kultywujący dziedzictwo przeszłości i więzi rodzinne, wyczulony na codzienny konkret, można nawet powiedzieć – przywiązany do „codziennych rytuałów ziemi”, ale nieustannie poszukujący w codzienności śladów transcendencji. Nowosielski stosunkowo szybko porzucił – jak pisał w posłowiu do pierwszego wyboru jego wierszy Jacek Łukasiewicz – awangardowe metafory, gry słów, „lingwizmy”. Wydarzeniem formacyjnym dla poety był niewątpliwie Sierpień 1980: „Także i na obszarze sztuki postawione musiały być pytania o historyczność i metafizyczność ludzkiego życia, o wzajemny splot obu wymiarów, o ich znaczenie dla wiedzy o sobie samym” – pisał. Gdy Nowosielski stwierdza: „czasami potrzebny jest wstrząs historyczny, który odsłania ogrom nadużyć oraz uzurpacje materialistycznych praktyk i ideologii; czasami ten sam krytyczny rozum, który pragnął usytuować się poza wszelkimi transcendencjami, dostrzega poznawczą bezpłodność swych samoograniczeń (…) i wtedy bywa, iż również poezja budzi się z letargu, a pytając o życie, o siebie samą – pyta zarazem o tegoż życia przyczynę i cel”, kreśli jednocześnie tło, na którym można rozpatrywać jego własne wiersze.

Granice świata poetyckiego Nowosielskiego wyznacza z jednej strony jego kujawskie dzieciństwo pozostające dlań rezerwuarem wartości etycznych, religijnych, czy po prostu ogólnoludzkich, oparcie w kanonie poezji polskiej (Norwid, Staff, Iwaszkiewicz, Miłosz, ks. Twardowski, Różewicz, Herbert, T. Nowak), topografia gdańskiej Oliwy oraz kontemplatywnie przeżywany świat przyrody, z drugiej zaś – zwłaszcza w ostatnich kilkunastu latach – zdesakralizowana współczesność, uruchamiająca procesy zaniku więzi społecznych, lokalnych tradycji, oderwania od łacińskich i chrześcijańskich korzeni europejskiej kultury. Poetyckie przeżywanie świata staje się w kontekście wyżej zarysowanego konfliktu ponawianym trudem zintegrowania własnej osobowości.

Nowosielski niejednokrotnie podejmuje tematykę zarezerwowaną dla tradycyjnej liryki – gdzie nie ucieka od konfesyjności i nie poddaje się „wstydliwości uczuć”. W jego pozornie prostych wierszach nie brak też intertekstualnych nawiązań, dialogu z poetyckimi poprzednikami. Jest jednym z ostatnich (po Tadeuszu Nowaku) poetów tak często i konsekwentnie odwołujących się do dziedzictwa kultury polskiej wsi. Nadaje jednak mu indywidualny rys, w czym pomagają mu m.in. znajdujące także oddźwięk w pracy naukowej zainteresowania malarskie. Poeta elementy przyrodniczego krajobrazu odmalowuje delikatną kreską, przywodzącą na myśl japońskie haiku.

W swojej pracy naukowej gdański badacz koncentruje uwagę na XX-wiecznej poezji polskiej. Odwołuje się przede wszystkim do hermeneutyki, idzie śladem Paula Ricoeura, który nazwał poezję „mową świętującego sensu”. Nowosielskiego interesuje twórczość tych poetów, którzy po kryzysie awangard otwierają się na Nieznane.

Laureat wielu nagród m.in. Nagrody im. Włodzimierza Pietrzaka (1996), Nagrody Artusa (1999), Nagrody Literackiej im. ks. Jana Twardowskiego (2013), Srebrnego Medalu "Zasłużony Kulturze Gloria Artis" (2015), za Wiersze wybrane uhonorowany Nagrodą im. Mikołaja Sępa-Sarzyńskiego (1990), za wybór wierszy Człowiek rośnie cicho nominowany do Nagrody im. Józefa Mackiewicza (2011). Tłumaczony na języki angielski, czeski, niemiecki, rosyjski i słowacki. Mieszka w Gdańsku-Oliwie.

– Artur Nowaczewski

BIBLIOGRAFIA

poezja:

tomy wierszy:

  • Miejsce na brzegu, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1975.
  • Stan skupienia, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1977.
  • Dotkliwa obecność, Czytelnik, Warszawa 1981.
  • Codzienna zapłata, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1983.
  • Uparte oddychanie, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1989.
  • Najbliższa dal: z wierszy dawnych i nowych, Gdańska Oficyna Wydawnicza, Gdańsk 1989.
  • Wilga i deszcz, Marpress, Gdańsk 1994.
  • Z księgi darów, Marabut, Gdańsk 1997.
  • Znikliwa odwieczność, Wydawnictwo Oskar, Gdańsk 1999.
  • Ziarno i wiatr, Wydawnictwo Bernardinum, Pelplin 2003.
  • Kamień dla utrudzonego, Wydawnictwo Oskar, Gdańsk 2007.
  • Okno od północy, Wydawnictwo Bernardinum, Pelplin 2012.
  • Przykładanie ręki, Towarzystwo Przyjaciół Sopotu, Sopot 2015.

wybory wierszy:

  • Wiersze wybrane, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1990.
  • Człowiek rośnie cicho: wybór wierszy z lat 1989–2009, Wydawnictwo Bernardinum, Pelplin 2010.

historia literatury / eseje:

  • Ryzyko obecności: doświadczenie biograficzne i powieść chłopska, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1983.
  • Przestrzeń oczekiwania: historia, natura, sacrum we współczesnej poezji polskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1993.
  • Troska i czas: szkice o poezji i przemijaniu, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2001.
  • Dar zamieszkiwania: eseje o doświadczeniach i wartościach, Wydawnictwo Bernardinum, Pelplin 2002.
  • Rozróżnianie głosów: o poetyckim myśleniu według wartości, Wydawnictwo Oskar, Gdańsk 2004.
  • Galeria: o wybranych malarzach i malarstwie współczesnym, Wydawnictwo Bernardinum, Pelplin 2008.
  • Dobrze się spotkać: o esejach listach i rozmowach z pisarzami, Wydawnictwo Oskar, Gdańsk 2008.
  • Czytać i pytać: analizy oraz interpretacje dwudziestowiecznej poezji polskiej, Wydawnictwo Oskar, Gdańsk 2009.
  • Przez Ojczyznę i dalej: szkice o literaturze i wartościach, PAX, Warszawa 2015.

redakcja (wybrane):

  • Nowy transport posągów. Wiersze młodych poetów gdańskich, Gdańsk 1977 [wspólnie ze Zbigniewem Joachimiakiem i Stanisławem Rośkiem].
  • Między słowem a światłem: poezja i malarstwo współczesnych artystów z Wybrzeża [antologia], Nadbałtyckie Centrum Kultury, Gdańsk 2006 [wstęp i wybór].
Wróć