ur. w 1916 roku w Łodzi, prozaik i eseista, tłumaczony na wiele języków, laureat nagród: im. Jurzykowskiego (1982), Prato-Europa (1986), im. Ignatio Silone (1986), odznaczony w roku 1993 francuskim Orderem Sztuk Pięknych i Literatury. Przed wojną, jako student prawa na Uniwersytecie Warszawskim był działaczem lewicowego Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej. Ze względu na swe żydowskie pochodzenie okupację niemiecką spędził na tzw. „aryjskich” papierach w Warszawie i w Krakowie. Po wojnie wkrótce zamieszkał w Warszawie. Od roku 1981 mieszkał w Paryżu, gdzie zastało go wprowadzenie stanu wojennego w Polsce. Zmarł wiosną 2000 roku.

Brandys, autor najlepszej chyba polskiej powieści, pisanej w myśl wskazań socjalistycznego realizmu, Obywatele (1954), opowiadającej o zwycięstwie polskiej rewolucji, oraz czterotomowego cyklu powieściowego Między wojnami (Samson – 1948, Antygona –1951, Troja miasto otwarte – 1949, Człowiek nie umiera–-1951) stanowiącego panoramę losów polskiej inteligencji od lat trzydziestych po wczesne pięćdziesiąte, był laureatem wysokich nagród państwowych. Publikując Matkę Królów (1957) – opowieść o robotniczej rodzinie i o polskiej Mater dolorosa, matce synów, którzy byli zarówno budowniczymi ustroju stalinowskiego, jak i jego ofiarami, znalazł się wśród heroldów politycznego przełomu. Związany odtąd z liberalnym skrzydłem polskiej inteligencji, a począwszy od połowy lat 70. z jej częścią skupioną w demokratyczną opozycję, opowiadał o jej losach, dając portrety ludzi i zdarzeń. W tym nurcie jego twórczości mieszczą się zarówno debiutancka powieść Drewniany koń (1946), wspomniana tetralogia Między wojnami, jak i późniejsza powieść w listach Wariacje pocztowe (1972), opowiadająca o dziejach kilkupokoleniowej rodziny szlacheckiej – od XVIII wieku po lata 60. wieku XX., Nierzeczywistość (1977 – pierwsza powieść krajowa autora wydana poza cenzurą), i czterotomowy „dziennik-powieść″, Miesiące (1980 - 1987). Twórczość Brandysa wymyka się scalającej formule. Na kartach jego książek powieściopisarz-kronikarz spotyka się ze storytellerem (tomy opowiadań Romantyczność –1960, Jak być kochaną i inne opowiadania –1970). Jest tak zwłaszcza w tekstach, w których Brandys wraca do tematyki okupacyjnej: Rondo (1982) to opowieść o fikcyjnym ugrupowaniu konspiracyjnym, który narrator utworzył na własną rękę podczas okupacji, by uchronić ukochaną kobietę (gorącą patriotkę) przed niebezpieczeństwami konspiracji prawdziwej – ale rezultatami tej fikcji były autentyczne zamachy, śmierci i uwięzienia. Z kronikarzem i storytellerem w prozie Brandysa sąsiaduje również intelektualista. Widać to w upowieściowionych eseistycznych rozważaniach (Listy do Pani Z. – 1958–62, Sposób bycia –1963, Dżoker – 1966, Rynek – 1968) widać na kartach Miesięcy, a także w ostatniej wspomnieniowej prozie Zapamiętane (1995), w której Brandys raz jeszcze pisze o dzieciństwie, odkrywa swoje żydowskie korzenie, przywołuje lata wojny, daje portrety spotkanych ludzi, snuje rozważania o literaturze współczesnej. Siłę jego eleganckiej, finezyjnej prozy (pisarz unika awangardowych rozwiązań, ale jest wielkim mistrzem stylizacji) stanowi także i to, że kronikarskie, zawsze zderzone jest z subiektywnym i jednostkowym. I tak na przykład, Miesiące obok zapisu wydarzeń oraz stanu umysłu i emocji pisarza z Europy Środkowo-Wschodniej, dysydenta a potem emigranta, stanowią jeden z najciekawszych utworów literackich, jakie napisano o małżeństwie. Opowiadają o historii miłości i niespokojnym związku dwojga ludzi, którzy poznali się jeszcze jako nastolatkowie, przed maturą. Zagadkowa i kapryśna historia, polityka, i romans (także z literaturą) – to nierozłączne tematy Brandysa.

„Naprawdę istniały dla mnie od początku tylko dwa tematy. 1) Kiedy i w jaki sposób rzeczywistość staje się opowiadaniem, a opowiadanie rzeczywistością; 2) czy, albo do jakiego stopnia, można stworzyć własne przeznaczenie, niezawisłe od Opatrzności i Historii”.

Kazimierz Brandys

BIBLIOGRAFIA

• Drewniany koń, Warszawa: Czytelnik, 1946.
• Między wojnami (Samson), Warszawa: Czytelnik, 1948.
• Antygona, Warszawa: Czytelnik, 1948.
• Troja, miasto otwarte, Warszawa: Czytelnik, 1949.
• Człowiek nie umiera, Warszawa: Czytelnik, 1951.
• Obywatele, Warszawa: Czytelnik, 1954.
• Matka Królów, Warszawa: Czytelnik, 1957.
• Romantyczność, (opowiadania), Warszawa: Czytelnik, 1960.
• Sposób bycia, Warszawa: Czytelnik, 1963.
• Jak być kochaną i inne opowiadania, Warszawa: Czytelnik, 1970.
• Wariacje pocztowe, Warszawa: Czytelnik 1972.
• Pomysł, Warszawa: PIW, 1974.
• Nierzeczywistość, Warszawa: NOWA, 1977.
• Rondo, Warszawa: Czytelnik, 1982.

WSPOMNIENIA, DZIENNIKI, ESEJE

• Miesiące, (t.1 - 1978-79, Warszawa: NOWA, 1981; t.2 - 1980-81, Paryż: Instytut Literacki, 1982; t.3 - 1982-84, Paryż, 1984; t.4 - 1985-87, Paryż, 1987).
• Sztuka konwersacji, Londyn: Aneks, 1990.
• Charaktery i pisma, Londyn: Aneks, 1991.
• Zapamiętane, Kraków: WL, 1995.
• Przygody Robinsona, Warszawa: Iskry, 1999.

TŁUMACZENIA

angielski:

• A question of reality [Nierzeczywistość], New York: C. Scribner's Sons, 1980.
• A Warsaw diary: 1978–1981 [Miesiące], New York: Random House, 1983.
• Paris, New York: 1982-1984 [Miesiące], New York: Random House, 1988.
• Letters to Mrs. Z. [Listy do pani Z.], Highland Park, Ill.: December Press, 1987.
• Rondo, New York: Farrar, Straus & Giriux, 1989; tłum. Jarosław Anders, New York: Europa Editions, 2012.

duński:

• Maneder [Miesiące], Kopenhaga: Gyldendal, 1987.

francuski:

• Façon d'être [Sposób bycia]. Paris: Gallimard 1968.
• En Pologne, c'est-a-dire nulle part. [Nierzeczywistość]. Paris: Editions du Seuil 1978.
• Carnets de Varsovie, 1978–1981 [Miesiące]. Paris: Gallimard 1985.
• Carnets Paris-New-York-Paris, 1982–84 [Miesiące]. Paris: Gallimard 1987.
• Rondo. Paris: Gallimard 1989.
• Carnets Paris, 1985–1987 [Miesiące]. Paris : Gallimard 1990.
• Hôtel d'Alsace et autres adresses, Paris: Gallimard 1992.
• L'art d'être aimée et autres nouvelles [Jak być kochaną i inne opowiadania]. Paris: Gallimard 1993.
• Le troisième Henri [Pomysł]. Paris: Gallimard 1995.

kataloński:

• Rondó, Barcelona: Anagrama, 1991.

niderlandzki:

• Rondo, tłum. Karol Lesman, Amsterdam: Wereldbibliotheek, 1991.

niemiecki:

• Die Mutter der Könige [Matka królów], Köln, Berlin: Kiepenheuer, 1959.
• Die Kunst geliebt zu werden und andere Erzählungen [Jak być kochaną i inne opowiadania], Berlin: Volk und Welt, 1968.
• Die sehr alten Beiden, Leipzig: Reclam, 1971.
• Der Mensch stirbt nicht [Człowiek nie umiera], Berlin: Aufbau-Verlag, 1955.
• Joker [Dżoker], Frankfurt a.M.: Insel, 1968.
• Briefe an Frau Z. [Listy do pani Z.], Frankfurt a. M.: Insel, 1965.
• Kleines Buch [Mała księga], Berlin: Volk und Welt, 1972.
• Warschauer Tagebuch. Die Monate davor 1978–1981 [Miesiące], Frankfurt a.M.: Suhrkamp, 1984.
• Die Verteidigung des Granada [Obrona Grenady], Frankfurt a.M.: Suhrkamp, 1966.
• Der Marktplatz [Rynek], Frankfurt a.M.: Insel Verlag, 1971.
• Ruhige Jahre unter der Besatzung [Spokojne lata pod zaborem], Berlin: Lit. Coll., 1979.
• Die Art zu leben [Sposób bycia], Frankfurt a.M.: Insel Verlag, 1970.
• Variationen in Briefen [Wariacje pocztowe], Berlin: Volk und Welt, 1975.

serbski:

• Zapamceno [Zapamiętane], Beograd: Paideia, 2000.

węgierski:

• Jellemek és írások [Charaktery i pisma], Európa, Budapest 1995.
• Rondó, Jelenkor, Pécs 2002.

włoski:

• La madre dei re [Matka Królów], Milano: Feltrinelli, 1987.
• Sansone [Samson], Roma: E/O, 1987.
• Variazioni postali [Wariacje pocztowe], Ludmiła Ryba i Mauro Martini, Roma: E/O, 1988.
• L'arte di farsi amare [Jak być kochaną i inne], Roma: E/O, 1990.
• Hotel d'Alsace e altri due indirizzi [Charaktery i pisma], Roma: E/O, 1992.
• L'arte della conversazione [Sztuka konwersacji], Roma: E/O, 1995.
• Le avventure di Robinson [Przygody Robinsona], Roma: E/O, 2000.
• Rondò, Roma: E/O, 2001.