Literatura

fot. Ela Lempp

Joanna Chmielewska

(1932–2013) – pod tym pseudonimem literackim publikowała od połowy lat 60 jedna z najbardziej popularnych współczesnych powieściopisarek polskich. Bardzo pracowita autorka: w latach 90. ogłaszała średnio dwie książki w ciągu roku. Łącznie opublikowała blisko 50 tomów prozy.

Szczególną popularność – już w latach 70. – zyskała jako autorka powieści kryminalnych. Jej utwory osiągały imponujące nakłady w dzisiejszej Rosji (ponad 8 milionów egzemplarzy), gdzie uznawana była za jedną z najważniejszych pisarek zagranicznych. W twórczości Chmielewskiej można wyróżnić co najmniej trzy grupy utworów: powieści kryminalne, twórczość adresowaną do młodych czytelników oraz dowcipne poradniki w rodzaju Jak wytrzymać z mężczyzną (1996), Jak wytrzymać ze sobą nawzajem (2001). Pisarka chętnie układała swoje dzieła w cykle powieściowe, które spajają wspólni bohaterowie i odwołania do zdarzeń znanych czytelnikom z wcześniejszych książek. Nie znaczy to jednak, iż Joanna Chmielewska pisała wyłącznie dla swoich fanów. Wielokrotnie próbowano objaśnić fenomen popularności tej prozy. Zawsze były to odpowiedzi cząstkowe. W latach istnienia Polski Ludowej nad kryminałami Chmielewskiej unosiła się pewna „egzotyka” wynikająca stąd, iż pisarka oprowadzała czytelnika po takich miejscach, jak kopenhaskie kasyno czy rezydencja brazylijskiego mafioso. Było w tych książkach wszystko to, co wysoko ceni sobie konsument literackiej rozrywki: porwania, przebieranki, gwałtowne zmiany akcji, zaskakujące puenty. Pośród zalet tego pisarstwa najczęściej wskazuje się na dystans, jaki zachowuje autorka względem zastanych konwencji gatunkowych, dowcip językowy, łagodną ironię. Książki te są po prostu pogodne, niezwykle przyjazne czytelnikowi, któremu nie przeszkadza choćby to, iż pisarka nie stroni od ujęć i efektów groteskowych. W jej kryminałach może być tak, iż ofiara zamordowana na początku opowieści w finale utworu oświadczy, że tylko udawała trupa. Tę odmianę powieści z dreszczykiem i humorkiem znawcy zagadnienia nazywają kryminałem ironicznym. Duże zainteresowanie wzbudzała – co zrozumiałe – osoba autorki, kobieta niekonwencjonalna, osobowość pod niemal każdym względem nietuzinkowa. Wychodząc naprzeciw tym zainteresowaniom, Joanna Chmielewska opublikowała pięciotomową Autobiografię (1994), gdzie nie tylko ujawniła wiele szczegółów ze swego prywatnego życia, ale i sformułowała mnóstwo opinii o charakterze politycznym, a także zawarła sporo przemyśleń na temat własnej kariery literackiej. Jak na osobę niekonwencjonalną przystało – większość tych konstatacji to myśli tyleż błyskotliwe, co kontrowersyjne. Zmarła 7 października 2013 roku.

„Mnie się albo kocha, albo nie trawi. Ci, którzy nie trawią, to ludzie, którzy nie mają poczucia humoru, albo mają specyficznie uwarunkowane. No i mają do tego prawo. U mnie poczucie humoru jest bardzo ważne, zresztą to u nas jest rodzinne”

Joanna Chmielewska

BIBLIOGRAFIA (OD 1990):

  • Ślepe szczęście, Warszawa: Alfa, 1990.
  • Szajka bez końca, Warszawa: Polski Dom Wydawniczy, 1990.
  • 2/3 sukcesu, Warszawa: Alfa, 1991.
  • Zbieg okoliczności, Warszawa: Phantom Press International, 1993.
  • Florencja córka Diabła, Warszawa: Polski Dom Wydawniczy, 1993
  • Drugi wątek, Warszawa: Vers, 1993.
  • Autobiografia. Tom I: Dzieciństwo, Warszawa: Vers, 1994.
  • Autobiografia. Tom II: Pierwsza młodość, Warszawa: Vers, 1994.
  • Autobiografia. Tom III: Droga młodość, Warszawa: Vers, 1994.
  • Autobiografia. Tom IV: Trzecia młodość, Warszawa: Vers, 1994.
  • Autobiografia. Tom V: Wieczna młodość, Warszawa: Vers, 1994.
  • Jeden kierunek ruchu, Warszawa: Polski Dom Wydawniczy, 1994.
  • Pafnucy, Warszawa: Polski Dom Wydawniczy, 1994.
  • Lądowanie w Garwolinie, Warszawa: Vers, 1995.
  • Duża polka, Warszawa: Vers, 1996.
  • Jak wytrzymać ze współczesną kobietą, Warszawa: Wiedza i Życie, 1996.
  • Wielki Diament. Tom I-II, Warszawa: Vers, 1996.
  • Dwie głowy i jedna noga, Warszawa: Vers, 1996.
  • Jak wytrzymać z mężczyzną, Warszawa: Wiedza i Życie, 1996.
  • Krowa niebieska, Warszawa: Vers, 1997.
  • Hazard, Warszawa: Vers, 1997.
  • Harpie, Warszawa: Vers, 1998.
  • Złota mucha, Warszawa: Vers, 1998.
  • Najstarsza prawnuczka, Warszawa: Vers, 1999.
  • Depozyt, Warszawa: Vers, 1999.
  • Książka poniekąd kucharska, Warszawa: Vers, 2000.
  • Przeklęta bariera, Warszawa: Vers, 2000.
  • Jak wytrzymać ze sobą nawzajem, Warszawa: Kobra, 2001.
  • Trudny trup, Warszawa: Kobra, 2001.
  • (Nie)boszczyk mąż, Warszawa: Kobra, 2002.
  • Pech, Warszawa: Kobra, 2002.
  • Babski motyw, Kobra Media, 2003.
  • Las Pafnucego, Kobra Media, 2003.
  • Bułgarski bloczek, Kobra Media, 2003.
  • Kocie worki, Kobra media, 2004.
  • Mnie zabić, Kobra media, 2005.
  • Przeciwko babom!, Warszawa: Kobra Media, 2005.
  • Zapalniczka w antologii Trupy polskie, Kraków: Wydawnictwo EMG, 2005.
  • Krętka blada, Warszawa: Kobra Media, 2006.
  • Autobiografia, tom VI – Stare próchno, Warszawa: Kobra Media, 2006.
  • Zapalniczka (Rozwinięcie opowiadania Zapalniczka, ze zbioru opowiadań Trupy polskie z 2005 roku), Warszawa: Kobra Media, 2007.
  • Rzeź bezkręgowców, Warszawa: Kobra Media, 2007.
  • Autobiografia. Okropności. Tom VII, Warszawa: Kobra Media, 2008.
  • Porwanie, Warszawa: Klin, 2009

TŁUMACZENIA

bułgarski:

  • Wszystko czerwone, tłum. Sylwia Borisowa, Sofia: Colibri, 2005
  • Myżo, myrtyw si [Nieboszczyk mąż], tłum. Sylwia Borisowa, Sofia: Colibri, 2006

czeski:

  • Zpráva od nebožtíka, tłum. Jaroslav Simonides, Praha: Československý Spisovatel, 1976.
  • All Začarovaný dom, Bratislava: Mladé Letá, 1982.
  • Poplach s odkazem [Upiorny legat], tłum. Iva Daňková, Praha: Vyšehrad, 1985.
  • Všude červená, tłum. Iva Daňková, Praha: Ikar, 2005.

estoński:

  • Lesio, tłum. Ruth Karemäe, Tallinn: Olion, 2005.

hiszpański:

  • Un buen café mata a cualquiera, tłum. Joanna Orzechowska, Barcelona: Zeta Bolsillo, 2006.
  • Mala suerte, tłum. Joanna Orzechowska, Barcelona: Ediciones B, 2004.

litewski:

  • Krokodilas iš Šarlotes šalies [Krokodyl z kraju Karoliny], tłum. N. Salnikienė, Vilnius: Rosma, 1996.
  • Itariami mes visi [Wszyscy jestesmy podejrzani], tłum. Violeta Šoblinskaitė, Kaunas: Eridanas, 1998.
  • Romanų romanas [Romans wszechczasów], tłum. Valdemaras Kvietkauskas, Kaunas: Eridanas, 1998.
  • Šalutiniai keliai [Boczne drogi], tłum. Valdemaras Kvietkauskas, Kaunas: Eridanas, 1998.
  • Negyvėlio palikimas [Upiorny legat], tłum. Violeta Šoblinskaitė, Kaunas: Eridanas, 1998.
  • Vien tik raudona [Wszystko czerwone], tłum. Violeta Šoblinskaitė, Kaunas: Eridanas, 1998.
  • Šitiek gaujų! [Wielki gang], tłum. Violeta Šoblinskaitė, Kaunas: Eridanas, 1999.
  • Protėviu šuliniai [Studnie przodków], tłum. Violeta Šoblinskaitė, Kaunas: Eridanas, 1999.
  • Užkeiktas namas [Nawiedzony dom], tłum. Valdemaras Kvietkauskas, Kaunas: Eridanas, 1999.
  • Ypatingi nuopelnai [Wielkie zasługi], tłum. Nomeda Berkuvienė, Kaunas: Eridanas, 1999.
  • Dvilypė byla [Upiorny legat], tłum. Nomeda Berkuvienė, Kaunas: Eridanas, 1999.
  • Didysis deimantas [Wielki diament], tłum. Violeta Šoblinskaitė, Kaunas: Eridanas, 2000.
  • Mirtis hipodrome [Wyścigi], tłum. jonas Bulovas, Kaunas: Eridanas, 2001

łotewski:

  • Alleroda, jeb, Viss sarkans, tłum. Irēna Birzvalka, Rīga: Jumava, 1997.

niemiecki:

  • Mords-Stimmung, tłum. Agnieszka Grzybkowska, München: Blanvalet, 2005.
  • Mord ist Trumpf, München: Blanvalet, 2007.

rosyjski:

  • Izbrannoe, tłum. V. Selivanovoj, Moskva: Izdatel'skaja Gruppa Progress-Bestseller, 1993.
  • Osobye zaslugi, tłum. E. Poleckoj, Moskva: Fantom Press Inter V. M., 1993.
  • Dom s prividenijami, Moskva: Fantom Press Inter V. M., 1993.
  • Čto skazal pokojnik, tłum. V. Selivanovoj, Moskva: ICP Avanta+, 1993.
  • Klin klinom, tłum. L. Ermilovoj, Moskva: Fantom Press Inter V. M., 1994.   
  • Podozrevajutsja vse, tłum. V. Selivanovoj, Moskva: Fantom Press Inter V. M., 1995.
  • Garpii, tłum. V. S. Selivanovoj, Ekaterinburg: U-Faktorija, 1998.  
  • Avtobiografija bez makijaža, tłum. V. Selivanovoj, Ekaterinburg: U-Faktorija, 2002.
  • Krokodil iz strany Šarlotty, tłum. L. Ermilovoj, Moskva: Fantom-Press, 2002.

słowacki:

  • Korunný svedok Interpolu, tłum. Hilda Holinová, Bratislava: Smena, 1974.
  • Leško, tłum. Hana Lerchová, Bratislava: Pravda, 1976.
  • Začarovaný dom, tłum. Olga Silnická, Bratislava: Mladé Letá, 1982.

szwedzki:

  • Björnen Paffnusys äventyr, tłum. Grażyna Bengtsson, Simrishamn: King Line, 1996.
Wróć