ur. w 1952 r. – prozaik, publicysta, autor kilku dramatów.

Debiutował tomem prozy Wyznania twórcy pokątnej literatury erotycznej (1988), za który otrzymał Nagrodę im. Kościelskich. Chwilę później zyskał uznanie jako wytrawny felietonista „Tygodnika Powszechnego”, a swoją sławę umocnił jako autor powieści Spis cudzołożnic (1993), szybko przeniesionej na ekran przez Jerzego Sthura. Jednak przełomowe znaczenie należy przypisać niewielkiej objętościowo powieści Inne rozkosze (1995). Tam po raz pierwszy Pilch zaprosił czytelników do świata swojego dzieciństwa – ulokowanego w Wiśle zdominowanej przez ludność protestancką. Ów mikrokosmos – fascynujący i nieco straszny zarazem – składa się przede wszystkim z ekscentrycznych krewnych, sąsiadów dziwaków czy – szerzej – malowniczych postaci ogarniętych niegroźnymi maniami. Pilch wypracował oryginalną formułę tragikomiczną, połączył żart z powagą; pokazał – także w kolejnej powieści Tysiąc spokojnych miast (1997) – że brawurowy styl i retoryczne popisy stanowią powierzchnię jego literatury, są językowo-anegdotyczną zasłoną, pod którą skrywają się takie problemy, jak nieobecność, utrata czy bezpowrotnie zaprzepaszczone doświadczenie. Właściwie nie sposób inaczej przeczytać Pod mocnym aniołem (2000), brawurowej powieści, za którą Jerzy Pilch został uhonorowany Nagrodą Literacką „Nike". Jej akcja nie rozgrywa się wprawdzie w Wiśle, ale tak jak dzieła wcześniejsze wspiera się na elementach autobiograficznych (pisarz odniósł się do własnych alkoholowych doświadczeń, z których nigdy nie robił tajemnicy).

W kolejnych utworach pisarz wyznaczał sobie coraz bardziej ambitne zadania – jak w Mieście utrapienia (2004), gdzie zajął się problemem sfałszowanej tożsamości i przy okazji nawiązał subtelny dialog z Tomaszem Mannem jako autorem Wyznań hochsztaplera Feliksa Krulla. Albo jak w powieści Marsz Polonia (2008), ufundowanej na arcypolskim motywie sytuacyjnym (wesele). W tej metaforycznie gęstej, oniryczno-barkowej opowieści Pilch dokonał przeglądu zbiorowych polskich fantazmatów i narodowych obsesji. Co ważne – mniej więcej od tomu prozy Moje pierwsze samobójstwo (2006) do głosu dochodzi ciemna tonacja. Przeszłość, kiedyś przywoływana w trybie nostalgicznym, z wolna staje się obszarem niepewności zaludnionym przez widma; pisarz modyfikuje najwyżej ceniony temat swojej twórczości literackiej, czyli mit rodzinno-środowiskowy: luterańska Wisła nie jest już krainą łagodności, zbyt dużo w niej śmierci i ubywania, coraz trudniej obdarzyć starych wiślan namiętnościami i dowcipem.

Przez długie lata Pilch doskonalił sztukę pisania z tygodnia na tydzień, a właściwie sztukę splatania doraźnej publicystyki z czystą literaturą. W efekcie został uznany za odnowiciela gatunku zwanego felietonem. Najcelniejsze teksty zebrał w kilku tomach, z których bodaj najwyżej przez krytyków została oceniona Bezpowrotnie utracona leworęczność (1998). Swoim felietonom stopniowo zaczął nadawać formę coraz bardziej prywatną, a właściwie intymną. Od pewnego momentu przekształcił cotygodniowe zapiski w formę jawnie dziennikową. Notacje skreślone między końcem grudnia 2009 i końcem listopada 2011 roku zebrał w tomie Dziennik, ten zaś w jakiejś mierze oświetlił powieść Wiele demonów (2013) – chodzi o doświadczenie poważniej choroby, o to, co sam pisarz nazwał „zanikiem”. Dlatego nie sposób czytać Wielu demonów poza kontekstem ustanowionym w Dzienniku. Elegijny charakter tej powieści, jej ponury wydźwięk został zakotwiczony właśnie w biograficznym konkrecie (choroba); nieledwie każdy motyw bądź koncept służy tu „zagadywaniu” śmierci, mierzeniu się z jej grozą. Wydany w tym samym roku co powieść Drugi dziennik można uznać za kontynuację przedsięwzięcia, które sam autor nazwał sporządzaniem „kalendarium zaniku” czy też pisaniem sprawozdania z „dni przedostatnich”. Wydane chwilę później dłuższe opowiadanie (w formie osobnej książki) nazwał „prozą pośmiertną”. Zuzę albo czas oddalenia (2015) przedstawił jako „rękopis ukryty w bucie”, a więc jako papiery, które pozostały po kimś, kto odszedł. To rzekome znalezisko przynosi opowieść o związku starszego, schorowanego pana z młodziutką warszawską prostytutką. Pilch pyta w tym utworze o granice intymności, a właściwie o etyczne umocowanie tego, co moglibyśmy nazwać wyprzedażą własnej intymność. Pisząc w ostatnich latach o chorobie i postępującej niedołężności, poniekąd musiał się z tą kwestią zmierzyć. Najpewniej dlatego wybrał nośną metaforę płatnej miłości.

BIBLIOGRAFIA

• Wyznania twórcy pokątnej literatury erotycznej, Londyn: Puls, 1988.
• Spis cudzołożnic. Proza podróżna, Londyn: Puls, 1993.
• Rozpacz z powodu utraty furmanki, Kraków: Znak, 1994.
• Inne rozkosze, Poznań: wydawnictwo a5, 1995.
• Monolog z lisiej jamy, Kraków: Universitas, 1996.
• Tezy o głupocie, piciu i umieraniu, Londyn: Puls, 1997.
• Tysiąc spokojnych miast, Londyn: Puls, 1997.
• Bezpowrotnie utracona leworęczność, Kraków: WL, 1998.
• Opowieści wigilijne (razem z Olgą Tokarczuk i Andrzejem Stasiukiem), Czarna Ruta, 2000.
• Pod mocnym aniołem, Kraków: WL, 2000.
• Upadek człowieka pod Dworcem Centralnym (zbiór felietonów), Kraków: WL, 2002.
• Miasto utrapienia, Warszawa: Świat Książki 2004.
• Narty Ojca Świętego, Warszawa: Świat Książki 2004.
• Moje pierwsze samobójstwo, Warszawa: Świat Książki, 2006.
• Pociąg do życia wiecznego, Warszawa: Świat Książki, 2007.
• Marsz Polonia, Warszawa: Świat Książki, 2008.
• Sobowtór zięcia Tołstoja, Warszawa: Świat Książki, 2010.
• Dziennik, Warszawa: Wielka Litera, 2012.
• Wiele demonów, Warszawa: Wielka Litera, 2013.
• Drugi dziennik, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2013.
• Zuza albo czas oddalenia, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2015.
• Zawsze nie ma nigdy (Jerzy Pilch w rozmowach z Eweliną Pietrowiak), Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2016.
• Indyk beltsville. Opowiadania zebrane, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2016.
• Portret młodej wenecjanki, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2017.

TŁUMACZENIA

angielski:

• His current woman [Inne rozkosze], tłum. Bill Johnston, Evanston: Hydra Books/Northwestern Univ. Press, 2002.
• The Mighty Angel [Pod Mocnym Aniołem], tłum. Bill Johnston, New York: Open Letter (University of Rochester) 2009.
• My first suicide [Moje pierwsze samobójstwo], tłum. David Frick, Rochester: Open Letter 2012.

białoruski:

• Dvaccac' pol'skìh apavâdan'nâŭ, tłum. Andrèj Hadanovìč, Mìnsk: Ì. P. Logvìnaŭ, 2007.

bułgarski:

• Pod mocnym Aniołem, tłum. Julian Bożkow, Paradigma, 2003
• Grad pieczalien [Miasto utrapienia], tłum. Sylwia Borisowa, Sofia: Panorama Plus, 2011
• Skitje na wriemia otiec [Narty Ojca Świętego], tłum. Kamien Rikiew, Sofia: Błkani, 2012

czeski:

• Moje první sebevražda [Moje pierwsze samobójstwo], tłum. Nina Vrbovcová, Kniha Zlín, 2009.

estoński:

• Muud mőnud [Inne rozkosze], tłum. Hendrik Lindepuu, Tallinn: Perioodika, 2001.
• Kange ingli tiiva all [Pod mocnym aniołem], tłum. Hendrik Lindepuu, Tallin: Perioodika, 2004.

francuski:

• Sous l'aile d'un ange [Pod mocnym aniołem], Montricher: Les Éd. Noir sur Blanc, 2003.

hiszpański:

• Casa del Ángel Fuerte [Pod mocnym aniołem], Barcelona: Acantilado, 2004.
• Otros placeres [Inne rozkosze], Barcelona: Acantilado, 2005.

holenderski:

• In de sterke engel [Pod mocnym aniołem], tłum. Karol Lesman, Breda: De Geus, 2002.

litewski:

• Kiti malonumai [Inne rozkosze], tłum. Vyturys Jarutis, Vilnius: Strofa, 2001.
• Stiprusis angelas [Pod mocnym aniołem], Vilnius: Strofa, 2002.

niemiecki:

• Andere Lüste [Inne rozkosze], Berlin: Verl. Volk und Welt, 2000.
• Andere Lüste [Inne rozkosze], München: Luchterhand, 2002.
• Zum starken Engel [Pod mocnym aniołem], München: Luchterhand, 2003.
• Die Talente und Obsessionen des Patryk W. [Miasto utrapienia], tłum. Paulina Schulz, München: dtv, 2008.

macedoński:

• Grieszni użiwania [Inne rozkosze], tłum. Milica Mirkułowska, Skopje: Antolog, 2015.

norweski:

• Den mektige engel [Pod mocnym aniołem], tłum. Agnes Banach, Oslo: Forlaget Oktober, 2012.

rosyjski:

• Pesni puščih [Pod mocnym aniołem], tłum. Ksenia Starosielska, Moskva: Inostranka, 2004.

serbski:

• Kod mocnog anđela [Pod mocnym aniołem], Beograd: Narodna Knjiga - Alfa, 2003.

słowacki:

• Pod mocným anjelom [Pod mocnym aniołem], Bratislava: Drewo a Srd, 2003.

słoweński:

• Pri mogočnem angelu [Pod mocnym aniołem], Ljubljana: Mladinska knjiga, 2004.

ukraiński:

• Pod mocnym aniołem, tłum. Igor Pizniuk, Kijów: Pulsar, 2011.

włoski:

• Sotto l'ala dell'angelo forte [Pod mocnym aniołem], Fazi, 2005.
• L'amante in carica [Inne rozkosze], tłum. Lorenzo Pompeo, Rzym: Lantana, 2011.