ur. w 1938 r., zm. w 2017 r. – prozaik, dramatopisarz, felietonista, scenarzysta. Debiutował zbiorem opowiadań Wirówka nonsensu w r. 1968, dwa lata później ogłosił Nowy taniec la-ba-da. Dowcipne, błyskotliwe, a nade wszystko zjadliwe utwory zgromadzone w tych dwu tomach nie tylko przyniosły mu popularność, ale i sprawiły, że został obsadzony w roli niezawodnego szydercy i pamflecisty rozprawiającego się z pretensjonalnymi zjawiskami obyczajowymi przełomu lat 60. i 70. Jego literackie pamflety wycelowane były w bywalców warszawskich salonów i modnych lokali, obnażały kulturę blichtru i materialnego sukcesu, demaskowały najróżniejsze odmiany tandety i powszechny konformizm. Głowacki działał zresztą na dwu frontach – obok opowiadań regularnie publikował złośliwe felietony o zbliżonej tematyce w tygodniku „Kultura”. Jeszcze w latach 70. wyróżnił się także jako dramaturg i autor scenariuszy filmowych (tu m.in. współpraca z Andrzejem Wajdą, Januszem Morgensternem i Markiem Piwowskim). Za bodaj najciekawszy tekst zamykający ten okres uchodzi mikropowieść Moc truchleje (1981), gdzie w groteskowy sposób nawiązał do wydarzeń Sierpnia 1980 roku (o strajku w Stoczni Gdańskiej opowiada tam ograniczony umysłowo robotnik i zarazem konfident Służby Bezpieczeństwa).

W 1981 r. Głowacki wyjechał do Londynu na premierę swojej sztuki Kopciuch i tam pozostał, zatrzymany wprowadzeniem stanu wojennego w Polsce. Szybko przeniósł się do Stanów Zjednoczonych, gdzie po pewnym czasie odniósł spory sukces jako dramaturg. Wprawdzie pierwszym utworem scenicznym, który zwrócił uwagę amerykańskich krytyków, było Polowanie na karaluchy (wystawione w r. 1987), to jednak dopiero Antygona w Nowym Jorku (wyst. 1993) uczyniła z Głowackiego autora powszechnie znanego i szanowanego. W obu tych tragikomicznych dziełach pisarz odniósł się do bolesnych doświadczeń emigrantów, którym w Ameryce się nie powiodło – czy to przybyszom z Polski (Polowanie…), czy to rozbitkom takim, jak Portorykanka Anita i rosyjski Żyd Sasza (Antygona…).

Na początku kolejnej dekady Głowacki odnowił swoją obecność jako prozaik. Powrócił przewrotną powieścią Ostatni cieć (2001), której bohaterem jest amerykański designer, John Caine. Ale równie ważną postacią jest dozorca w pałacu wielkiego dyktatora mody, Kuba, emigrant rodem z Kielecczyzny; może nawet ważniejszą, gdyż tytułowy cieć podejmuje swoje obowiązki w dniu, w którym jego pryncypał umiera. W powieści tej odżywają stare pasje autora – jego skłonność do tropienia nieautentyczności i pozoru, demaskowania fałszywych kultów i proroków (Caine jest największym z nich; dziełem jego życia jest zaprojektowanie słynnych męskich majtek). Tyle że skala jest tu z niczym nieporównywalna, wszak jesteśmy w Ameryce, która potrafi narzucić światu każdy idiotyzm.

Absurdy współczesności, które poniekąd skumulowały się właśnie w Stanach, wyraźnie fascynowały pisarza; być może najbardziej pociągało go to, jak się w Ameryce wytwarza sławę. Stąd wzięła się opowieść Good night, Dżerzi (2010), w której krytycznej analizie została poddana oszałamiająca kariera Jerzego Kosińskiego. Autor Malowanego ptaka – genialny mistrz mistyfikacji i nad wyraz zręczny manipulator – na swój sposób pociąga głównego bohatera powieści, Dżanusa, który gromadzi materiały o Dżerzim z myślą o filmie biograficznym; powieściowego scenarzystę Głowacki upodobnił do siebie, wplótł też w opowieść oryginalne przemyślenia o amerykańskiej kulturze i obyczajowości.

Bestsellerem stał się tom prozy wspomnieniowej, Z głowy (2004) – osobliwa autobiografia Głowackiego, pełna zabawnych anegdot i przenikliwych spostrzeżeń, podanych jako ciąg dygresji (to, jak chce tytuł, opowieść z głowy, a więc bez planu i konstrukcji). W książce tej być może najpełniej autor przedstawił swój światopogląd – tak artystyczny, jak i życiowy – z jego podstawową regułą: sarkazmem i dowcipem należy się bronić przed okrucieństwem świata i złośliwością losu. O tym, jak sobie radził w sytuacjach trudnych, powiadamia jego książka Przyszłem, czyli jak pisałem scenariusz o Lechu Wałęsie dla Andrzeja Wajdy (2013). Rzecz nie tylko odsłania kulisy realizacji filmu fabularnego o przywódcy „Solidarności”, ale przede wszystkim w dowcipny sposób przedstawia liczne nieporozumienia między scenarzystą i reżyserem. Głowacki, choć miał pełne podstawy ku temu, by wycofać swoje nazwisko z czołówki filmu, nie zrobił tego – swoim zwyczajem przykrości obrócił w mądry żart.

Janusz Głowacki zmarł w 2017 r., jego prochy spoczęły na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

BIBLIOGRAFIA

• Wirówka nonsensu., Warszawa: PIW, 1968.
• Nowy taniec la-ba-da i inne opowiadania, Warszawa: PIW, 1970.
• Cudzołóstwo ukarane, „Dialog”, 1972.
• Paradis, Warszawa: PIW, 1973.
• Mecz, „Dialog” 1976.
• Moc truchleje, Warszawa: Krąg, 1981.
• Polowanie na karaluchy, „Dialog” 1990.
• Fortynbras się upił, „Dialog” 1990.
• Antygona w Nowym Jorku, „Dialog” 1992.
• Ścieki, skrzeki, karaluchy. Utwory prawie wszystkie, Warszawa: BGW, 1996.
• Czwarta siostra (wyst. 2000).
• Ostatni cieć, Warszawa: Czytelnik, 2001.
• Z głowy, Warszawa: Świat Książki, 2004.
• Jak być kochanym, Warszawa: Świat Książki, 2005.
• Pięć i pół, Warszawa: Świat Książki, 2007.
• Good night, Dżerzi, Warszawa: Świat Książki, 2010.
• Sonia, która za dużo chciała, Warszawa: Świat Książki, 2011.
• Przyszłem, Warszawa: Świat Książki, 2013.

TŁUMACZENIA

angielski:

• Fortinbras Gets Drunk, New York, 1990.
• Antigone in New York [Antygona w Nowym Jorku], tłum. Janusz Glowacki, Joan Torres. New York: S. French, cop. 1997.
• Give Us This Day [Moc truchleje], tłum. Konrad Brodziński. London: A. Deutsch, 1983.
• Cinders: a play in two acts [Kopciuch], tłum. Christina Paul. New York; London: French, c1985.
• Hunting Cockroaches [Polowanie na karaluchy], tłum. Jawiga Kosicka. New York : S. French, cop. 1987.
• The fourth sister [Czwarta siostra]. New York: Samuel French, 2003.

czeski:

• Utkáni [Mecz], Prague, 1979.
• w antologii: Nový tanec la-ba-da: polské povídky, tłum. Anetta Balajkova, Praha: Melantrich, 1982.
• Good night, Dżerzi, tłum. Petr Vidlák, Praga: Host, 2014.

estoński:

• Paradiis [Paradis] tłum. Helgi Loik. Tallinn: Perioodika, 1981. – 82.
• Fortinbras jői end täis: ja teisi näidendeid [Fortinbras się upił; Polowanie na karaluchy; Antygona w Nowym Jorku], Laiuse: H. Lindepuu: Jauker Grupp OÜ, 2006.

francuski:

• My sweet Raskolnikov et autres récits [My sweet Raskolnikow], tłum. Jean-Yves Erhel. Montricher: Editions Noir sur Blanc, 1989.
• La grève [Moc truchleje], tłum. Valentine Verdier. Paris: O. Orban, 1982.
• La quatrième soeur [Czwarta siostra], tłum. Kinga i Klara Wyrzykowska. Paris: L'avant-scène. Théâtre; no 1153, 2004.
• Antigone à New York [Antygona w Nowym Jorku], tłumł. Olivier Cohen, Urszula Mikos. Paris: Éd. Théâtrales; [Montpellier]: Maison Antoine Vitez, impr. 2005.
• Good night, Djerzi!, przekł. Laurence Dyèvre, Paris: Fayard, 2012.

grecki:

• w antologii: Anthológio polōnikī's logotechnías: dokímio diīgīma, tatro, poíīsī, Athī'na0: Odeb, 1978.
• Genikī apergía [Kopciuch], tłum. Níkos Fōkás. Athī’na: Estia, 1985.

hebrajski:

• Good night, Dżerzi [Good night, Dżerzi], tłum. Ilay Halpern, Tel Aviv: Schocken Publishing House, 2014.

litewski:

• Paskutinis kiemsargis: apysaka, tłum. Imelda Vedrickaitė-Frukacz, Vilnius: Lietuvos Rašytoju Sajungos L-kla, 2008.

łotewski:

• Ceturtā māsa, tłum. Marians Rižijs, Rīga: LKA, 2010.

niemiecki:

• Bestrafter Ehebruch [Cudzołóstwo ukarane], Berlin: Henschel, 1974.
• Ich kann nicht klagan [Moc truchleje], tłum. Christa Vogel. Zürich: Unionsverlag, 1983.
• Aschenkinder [Kopciuch], tłum. Julian Siegmund Bielicki. Frankfurt am Main: Suhrkamp-Theaterverl., 1985.
• w antologii: Nach den Gewittern : ein polnisch-deutsches Lesebuch, Göttingen: Steidl, 1995.
• w antologii: Prosa [wybór Karl Dedecius], Zürich: Ammann, 1997.
• Die Unterhose, die Lotterie und das Schwein: Roman [Ostatni cieć], tłum. Albrecht Lempp. Innsbruck: Skarabaeus, c 2004.

rosyjski:

• w antologii: Pol'skij rasskaz, Moskva: Molodaja Gvardija, 1974.
• Poslednij storož [Ostatni cieć], Moskva: Inostranka, 2004.
• Iz golowy [Z głowy], Moskva: NLO, 2008.

słowacki:

• Koruna a láska, tłum. Jozef Gazdík, Bratislava: Tatran, 1973.
• Popoluška, tłum. Matej Andráš, Jaroslav Reznik, Bratislava: LITA, 1980.

szwedzki:

• Antigone i New York och andra pjäser [Antygona w Nowym Jorku], tłum. Lennart Ilke. Uppsala: Ilke, 2003 (Stockholm: Elander Gotab).
• Den siste portvakten [Ostatni cieć], tłum. Lennart Ilke, Uppsala: Tomasz Pankowskis Förlag, 2005.

ukraiński:

• Najwiższi budinki, najgalibszi mogili, tłum. Oleksandr Irwaniec, Kijów: Tempora, 2014.

węgierski:

• Légyvadászat [Nowy taniec la-ba-da], Budapeszt, 1973.
• Svábbogárvadaszat, Budapeszt, 1989.
• Good night Jerzy [Good night, Jerzy], tłum. Tempfli Péter, Budapeszt: Európa Könyvkiadó, 2012.

tłumaczenia również na chiński, hiszpański, koreański, serbski, rosyjski, słowacki.