ur. 1914, w Warszawie, od 1966 mieszkał w Stanach Zjednoczonych, wykładając m.in. w Yale i Berkeley. Najbardziej znany w świecie polski krytyk i teoretyk teatru. Prozaik, poeta, tłumacz, krytyk literacki i teatralny, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli polskiej szkoły eseju. Zmarł w grudniu 2001.

Rozpoczynał twórczą działalność po wojnie, jako literat blisko związany z władzą komunistyczną, członek redakcji tygodnika „Kuźnica, teoretyk i kodyfikator literatury socjalistycznej” spełniającej wymogi marksistowskiego myślenia o sztuce. Nie stał się jednak piewcą socrealizmu. Za Györgi Lukacsem lansował wzorzec „wielkiego realizmu”; literatura „nowej Polski” miała się więc odwoływać do Dickensa, Balzaca, Stendhala czy Tołstoja. Wobec zaostrzającego się kursu, Kott został zepchnięty na margines życia politycznego. Z partii komunistycznej wystąpił w 1957 roku. Przez kilkanaście lat czynny recenzent teatralny, zasłynął nowymi odczytaniami klasyków, przede wszystkim Szekspira. Jego Szkice o Szekspirze stały się bodaj najpoczytniejszą w świecie książką krytycznoliteracką polskiego intelektualisty. Kott interpretował elżbietańskiego dramaturga poprzez filozoficzne, egzystencjalne i polityczne doświadczenia XX wieku. Także doświadczenia osobiste – wątki zaczerpnięte z własnej, niezwykle barwnej, biografii są stałym elementem jego twórczości, stając się pisarską sygnaturą. Zderzał Szekspira z Ionesco czy Beckettem, przede wszystkim jednak z codziennością mieszkańców krajów totalitarnych. Podobną metodą posłużył się Kott, czytając grecką tragedię i ukazując jej współczesność. Dramaty Ajschylosa czy Sofoklesa stały się w tej perspektywie zapisem doświadczenia uniwersalnego: okrucieństwa losu, odmowy wyrażenia zgody na świat i tych, którzy nimi rządzą: bogów i władców. Dla autora Zjadania bogów teatr zawsze był czymś więcej niż tylko jedną ze sztuk – stawał się figurą ludzkiego życia, urządzenia świata. Od połowy lat 60. przebywał na Zachodzie, publikując systematycznie książki i artykuły (w takich czasopismach amerykańskich, jak „The New Republic”, „Partisan Review” czy „The New York Review”). Jego szkice poświęcone są – obok wymienionych już tematów – m.in. teatrowi japońskiemu, twórczości Brooka, Kantora, Grotowskiego. Był autorem licznych przekładów prozy i dramatów: m.in. Sartre'a, Diderota, Ionesco i Moliera.

Już w latach okupacji zacząłem czytać Szekspira poprzez doświadczenie wojny. W czasach terroru dramaty ludzkie nawet najbardziej powszednie stają się jak gdyby ostateczne, oczyszczone z wszelkiej przypadkowości. (...) Dramat charakterów był dramatem historii. W tragediach królewskich Szekspira ukazałem Wielki Mechanizm. (...) Król i uzurpator, tyran i jego następca wstępują po schodach historii. Kiedy władca jest już u szczytu, następca wchodzi na te same schody. Władca jest już za swoje zbrodnie znienawidzony. Cała nadzieja jest w następcy. Ale kiedy dojdzie do szczytu, włoży tę samą koronę obarczoną zbrodniami.

– Jan Kott

BIBLIOGRAFIA

zbiory esejów:

• Mitologia i realizm. Szkice literackie, Warszawa: Czytelnik, 1946.
• Po prostu. Szkice i zaczepki, Warszawa: Książka, 1946.
• O „Lalce'”Bolesława Prusa, Warszawa: Książka, 1948.
• Szkoła klasyków, Warszawa: Czytelnik, 1949.
• Trwałe wartości literatury polskiego Oświecenia, Warszawa: PIW, 1951.
• Wiktor Hugo – pisarz walczący, Warszawa: Książka i Wiedza, 1952.
• Postęp i głupstwo. Szkice, Warszawa: PIW, 1956.
• Szkice o Szekspirze, Warszawa: PIW, 1961.
• Szekspir współczesny, Warszawa: PIW, 1965.
• Aloes. Dzienniki i małe szkice, Warszawa: PIW, 1969.
• Zjadanie bogów. Szkice o tragedii greckiej, Kraków: WL, 1986.
• Kamienny potok. Szkice, Warszawa: NOWA, 1981.
• Przyczynek do biografii, Londyn: Aneks, 1990.
• Płeć Rozalindy. Interpretacje. Marlowe, Szekspir, Webster, Büchner, Gautier, Kraków: WL, 1992.
• Nowy Jonasz i inne szkice, Wrocław, Wydawnictwo Wiedza o Kulturze, 1994.
• Kadysz. Strony o Tadeuszu Kantorze, Gdańsk: Wydawnictwo słowo/obraz terytoria 1997.
• Lustro, Warszawa: Czytelnik, 2000.
• Powiastki dla wnuczek, Warszawa: Zeszyty Literackie, 2002.
• Kadysz. Strony o Tadeuszu Kantorze, Gdańsk: Słowo/Obraz Terytoria, 2006.

publicystyka:

• Węgiel, Warszawa: Książka, 1946.
• O społecznym awansie, Warszawa: Książka, 1947.

TŁUMACZENIA

angielski:

• The memory of the body: essays on theater and death. Evanston, Ill.: Northwestern University Press, 1992.

francuski:

• La vie en sursis [Przyczynek do bibliografii], Paris: Solin, 1991.

niemiecki:

• Gott-Essen. Interpretationen griechischer Tragödien [Zjadanie bogów], München: Piper, 1975.
• Shakespeare heute [Szekspir współczesny], München: Piper, 1970.
• Die Schule der Klassiker [Szkoła klasyków], Berlin: Henschel, 1954.
• Leben auf Raten. Versuch einer Autobiographie, Berlin: Alexander, 1993.
• Das Gedächtnis des Körpers, Berlin: Alexander, 1990.

serbski:

• Prilog biografiji [Przyczynek do biografii], Novi Sad: Prometej, 1998.