ur. 1919 w Warszawie, zm. 2003 w Krakowie. Prozaik, reporter, eseista, scenarzysta filmowy, tłumacz. Pisarz o najbardziej „męskim” ze wszystkich polskich autorów życiorysie, a przy tym chyba ze wszystkich najskromniejszy; żołnierz kampanii wrześniowej 1939, uczestnik ruchu oporu, partyzant, alpinista, żeglarz i podróżnik.

Wybitny autorytet moralny: autor głębokich refleksji o laickich źródłach etyki (Przed nieznanym trybunałem), pisarz nieugięty wobec nacisków polityki, ostatni prezes rozwiązanego przez władze stanu wojennego Związku Literatów Polskich, do końca walczący o jego istnienie, co opisał w głośnej książce Kadencja. Jest autorem prozy wojennej: prostej opowieści o wrześniowej klęsce (Polska jesień), a przede wszystkim opowiadań partyzanckich (Buty), w których mierzy się krytycznie z heroiczną legendą „leśnych ludzi”. Przejmująca jest także gorzka opowieść o życiu młodziutkiego polskiego powstańca z r. 1863, emigranta do Francji i niedoszłego zabójcy cara Aleksandra II (Ikar; Wyspa). Szczepański jest piewcą ludzi i spraw przegranych, bolesnych, niejednoznacznych moralnie, zdaje się niekiedy bezlitosny, nie oszczędza swym bohaterom drastycznych doświadczeń, obnaża ciemne i wstydliwe strony ich życiorysów. Uprawiał z równym powodzeniem powieść i nowelistykę. Umiał też opowiadać zabawne anegdoty - czasem fantastycznie zmyślone (Portki Odysa), czasem oparte o własne życiowe przygody, które traktował bez żadnej celebracji (Historyjki). Wrażliwy na urodę świata i wielość kultur: rozliczne podróże opisał w serii reportaży z kilku kontynentów, był też wybitnym scenarzystą filmowym.

(...) w możliwościach literatury leży zarówno podsuwanie sromotnych usprawiedliwień, jak i rzucanie wspaniałych wyzwań.

– J.J. Szczepański, Przed nieznanym trybunałem

BIBLIOGRAFIA

• Portki Odysa, [powieść] Warszawa: Czytelnik, 1954.
• Polska jesień, [powieść] Kraków, WL, 1955.
• Buty i inne opowiadania, Kraków: WL, 1956.
• Pojedynek, [powieść] Kraków: WL, 1957.
• Tombakowy pierścionek i inne opowiadania [współautor: B. Mańkowski], Warszawa: Czytelnik, 1957.
• Dzień bohatera, [opowiadania] Warszawa: Czytelnik, 1959.
• Zatoka białych niedźwiedzi, [reportaż] Kraków: WL, 1960.
• Motyl, [opowiadanie] Warszawa: Czytelnik, 1962.
• Do raju i z powrotem [reportaże], Warszawa: Czytelnik, 1964.
• Czarne i białe [reportaże], Kraków: WL, 1965.
• Ikar [powieść], Warszawa: Czytelnik, 1966.
• Wyspa [powieść - kontynuacja Ikara], Warszawa: Czytelnik, 1968.
• Świat wielu czasów. Wrażenia z podróży do Ameryki Południowej, Kraków: WL, 1969.
• Koniec westernu [reportaże], Warszawa: Czytelnik, 1971.
• Opowiadania dawne i dawniejsze, Kraków: WL, 1973.
• Rafa [opowiadania], Warszawa: Czytelnik, 1974.
• Przed nieznanym trybunałem [eseje], Warszawa: Czytelnik, 1975.
• Kipu [powieść], Kraków: WL, 1978.
• Autograf [opowiadania i dramat], Warszawa: Czytelnik, 1979.
• Trzy podróże [reportaże], Kraków: WL, 1981.
• Nasze nie nasze [reportaże], Kraków: Znak, 1984.
• Kadencja [wspomnienia], Kraków: Oficyna Literacka, 1986.
• Kapitan [powieść], Paryż: Libella, 1986.
• Ultima Thule [opowiadania], Warszawa: Czytelnik, 1987.
• Maleńka encyklopedia totalizmu, Kraków: Znak, 1990.
• Historyjki [opowiadania], Warszawa: Czytelnik, 1990.
• Mija dzień [opowiadania], Kraków: WL, 1994.
• Jeszcze nie wszystko [opowiadania], Kraków: Baran i Suszczyński.
• Wszyscy szukamy [eseje], Warszawa: Biblioteka "Więzi", 1998.
• Rozłogi, Kraków: Wl, 2001.
• Obiady przy świecach [wybór opowiadań], Warszawa: Rosner i Wspólnicy, 2004.
• Dziennik. Tom I 1945-1956, Kraków: WL, 2009.
• Dziennik. Tom II 1957-1963, Kraków: WL, 2011.
• Dziennik T. III 1964-1972, Kraków: WL, 2014.
• Dziennik T. IV 1973-1980, Kraków: WL, 2015.
• Dziennik T. V 1981-1989, Kraków: WL, 2017.

TŁUMACZENIA

niemiecki:

• Japanische Blumen: Erzählungen und Betrachtungen, hrsg. und mit einem Nachwort versehen von Andrzej Sulikowski. Frankfurt a.M.: Suhrkamp, 1988.
• Der polnische Herbst [Polska jesień], Frankfurt a.M.: Insel Verlag, 1983.
• Vor dem unbekannten Tribunal [Przed nieznanym trybunałem], Frankfurt a.M.: Suhrkamp, 1979.
• Ikarus [Ikar], Frankfurt a.M.: Suhrkamp, 1988.
• Die Insel [Wyspa], Frankfurt a.M., 1988.

flamandzki:

• Moderne Poolse verhalen (antologia), Amsterdam, Van Gennet, 1982.

czeski:

• Osudny Podzim [Polska jesień], Prahá: Nase Vojsko, 1976.

węgierski:

• Árulas [Stajnia na Celnej], Kossuth, 1962.
• Odüsozeusz a negyekben [Portki Odysa], Budapest: Europa, 1961.
• Elteszálök (antologia), Budapest: Europa, 1965.