ur. 1926, we Lwowie, wybitny prozaik, eseista i publicysta, a także tłumacz literatury niemieckiej i rzymskiej; debiutował zbiorem opowiadań Fiołki przynoszą nieszczęście w 1949 roku. W następnych latach dał się poznać przede wszystkim jako autor książek niefabularnych, bo też z usposobienia jest Bocheński eseistą, autorem prozy o charakterze dyskursywnym.

Pierwszą książką Bocheńskiego, która zdobywa sobie większy rozgłos, jest relacja z podróży do Afryki pt. Pożegnanie z panną Syngilu albo słoń a sprawa polska (1960), jednak najwyżej zostały ocenione dwie eseistyczne powieści mające za bohaterów wybitne postaci antycznego Rzymu – Juliusza Cezara i Owidiusza. Boski Juliusz. Zapiski antykwariusza (1961) to zbeletryzowany esej-portret, w którym Bocheński zajmuje się dramatem władzy i etycznymi dylematami historii w odniesieniu do czasów sobie współczesnych. Z kolei Nazo poeta (1969) to powieść oparta na motywach życia największego liryka starożytnego Rzymu, przy czym Bocheńskiego interesuje tu głównie sprawa wygnania Owidiusza i niełaski poety u cesarza. Obydwa utwory są - do pewnego stopnia – powieściami politycznymi, w których autor ukazuje proces degenerowania się władzy i stopniowego rozkładu społeczeństwa sterroryzowanego przez nią. Aluzjom politycznym (Cezar – kult jednostki; Owidiusz – konflikt artysty z władzą) towarzyszy perspektywa historiozoficzna; obie książki, zwłaszcza Boski Juliusz, były szeroko komentowane, a Jacek Bocheński zyskał sławę mistrza subtelnej, niezwykle finezyjnej polemiki ze światem polityki i władzy. W latach 70. pisarz – obok kilku innych wybitnych artystów – stanął na czele rodzącej się podówczas opozycji demokratycznej. Brał czynny udział w akcjach protestacyjnych środowisk twórczych, będąc m.in. współzałożycielem i redaktorem „Zapisu” – najważniejszego czasopisma ukazującego się w Polsce (od r. 1977) poza cenzurą. Działalność opozycyjna pociągnęła za sobą zakaz druku oraz próbę wyeliminowania pisarza z oficjalnego życia artystycznego. Również w latach 80. Jacek Bocheński był czołową postacią niezależnej, jawnie antykomunistycznej kultury. Najważniejsza publikacja autora z tego okresu to powieść Stan po zapaści, która ukazała się w obiegu nieoficjalnym w 1987 roku i w tymże roku została wyróżniona Nagrodą „Solidarności”. W Stanie po zapaści Bocheński oddaje atmosferę wczesnych lat 80., opisuje nastroje panujące w Polsce po wprowadzeniu stanu wojennego. Z kolei po przełomie ustrojowym 1989 roku Bocheński skoncentrował się na publicystyce. Jego artykuły regularnie pojawiają się w najważniejszych polskich gazetach; autor najczęściej wypowiada się na temat etyki mediów i obywatelskich powinności ludzi kultury. W ostatnich latach został wyróżniony licznymi honorami, m.in. Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2009), Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski (2013), Nagroda im. Cypriana Kamila Norwida „Dzieło życia” (2017), laurem Wielkiego Ambasador Polszczyzny (listopad 2017) i Nagrodą Stulecia ZAiKSu (kwiecień 2018).

Mnie mało niesie fabuła. Mnie raczej mobilizuje myśl. Na przykład pytanie dlaczego jakieś zdarzenia ułożyły się w pewien sposób.

– Jacek Bocheński

BIBLIOGRAFIA

• Pożegnanie z panną Syngilu albo słoń a sprawa polska, Warszawa: Iskry, 1960.
• Boski Juliusz. Zapiski antykwariusza, Warszawa: Czytelnik, 1961; Świat Książki, 2009.
• Tabu, Warszawa: Czytelnik, 1965.
• Nazo poeta, Warszawa: Czytelnik, 1969; Świat Książki, 2009.
• Stan po zapaści, Warszawa: NOWA, 1987.
• Retro, Chotomów: Verba, 1990.
• Kaprysy starszego pana, Kraków, WL, 2004.
• Trzynaście ćwiczeń europejskich, Warszawa, Świat Książki, 2005.
• Tyberiusz Cezar, Warszawa: Świat Książki, 2009.
• Antyk po antyku, Warszawa: Świat Książki, 2010.
• Zapamiętani, Warszawa: W.A.B., 2013.
• Blog, Warszawa: Agora S.A., 2016.
• Justyna. Blog drugi, Agora S.A., 2018.
• Ujście. Blog trzeci, Agora S.A., 2021.
• Zapiski niedopisane, Stowarzyszenie Żywych Poetów, 2023.

TŁUMACZENIA

angielski

• Divine Julius. How to become a God on four easy steps, tłum. Tom Pinch, Mondrala Press, 2022.
• Naso The Poet: The Loves and Crimes of Rome's Greatest Post, tłum. Tom Pinch, Mondrala Press, 2023.
• Tiberius Caesar: An Investigation, tłum. Tom Pinch, Mondrala Press, 2023.

estoński:

• Tabu, tłum. Aleksander Kurtna, Tallin: Loomingu, 1969.

francuski:

• w antologii: Pages polonaises, Paris: Pierre Seghers, 1953.
• État de pesanteur [Stan po zapaści], tłum. Grażyna Erhard, Montricher: Les Éditions Noir sur Blanc, 1995.

japoński:

• Tengoku-no mon [Tabu], tłum. Kazuo Yonekawa, Tōkyō: Kōbunsha, 1985.

niemiecki:

• Göttlicher Julius, Aufzeichnungen eines Antiguars,[Boski Juliusz], tłum. Walter Tiel, München: Ehrenwirth, 1961.
• Tabu, tłum. Janusz Pilecki, Carl Hanser Verlag, Munich 1966.
• Der Täter heisst Ovid [Nazo poeta], tłum. Piotr Lachmann, Wien: Europaverlag, 1975.

rosyjski:

• Bożestwiennyj Julij [Boski Juliusz], Moskwa: Chudożestwiennaja Literatura, 1974.

słowacki:

• Božský Julius: zápisky antikvára [Boski Juliusz], tłum. Rudolf Turňa, Bratislava: Slovenský spisovatel', 1965.
• Rozlučka so slečnov Syngilu [Pożegnanie z panną Syngilu], tłum. Rudolf Turňa, Bratysława: Vydavatelstvo Politickej Literatury, 1967.
• Tabu, tłum. Rudolf Turňa, Bratislava: Slovenský Spisovatel', 1971.
• Básnik Ovidius Nazo poeta, tłum. Rudolf Turňa, Bratislava: Slovenský Spisovatel, 1975.

ukraiński:

• Ovìdij nazon-poet, tłum. Rostislav Docenko, Lwów: Pìramida, 2011.
• Boszcziestwiennyj Julij [Boski Juliusz], tłum. Nina Biczyja, Lwów: Piramida, 2012
• Antičnìst' pìslâ antičnostì: ese [Antyk po antyku], tłum. Wiktor Dmitruk, L'vìv: LA "Pìramìda", 2012.
• Tibierij Cezar [Tyberiusz Cezar], tłum. Igor Andruszczenko, Lwów: Piramida, 2014
• Stan pislja kolapsy [Stan po zapaści], tłum. Wiktor Dmitruk, Lwów: Piramida, 2014

węgierski:

• Az isteni Julius: egy antikvárius feljegyzési [Boski Juliusz], tłum. Grácia Kerényi, Budapeszt: Európa, 1964.
• A száműzött Ovidius = Naso poéta [Nazo poeta], tłum. Grácia Kerényi, Budapeszt: Európa, 1972.